پەیمان و پەیڕەوی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان
پەسەندكراوی كۆبوونەوەی دامەزراندنی ك ن ك – گوڵانی 1999
چاپی چوارەم ٢٠٢٠
ئاگاداریەكی پێویست:
لە سەرەتای دامەزراندنی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانەوە، ئەمە دووەم جارە كە گۆڕانكاری بەرفراوان لە پەیمان و پەیڕەودا بكرێ و بە لایەنی پێکهاتەیی و بەڕێوەبردنەوە گۆڕانكاریەكی چاکسازی بەسەردا بێت.
- لە چاپی یەكەمینی پرۆگرام و پەیڕەودا ئاگاداریەكی دوورودرێژ لە سەر مێژووی سیاسیی كوردستان ھەبوو. ئەندامانی ك ن ك لەو بوارەدا بەگشتی ئاگادارن، بەھەمان شێوە دۆست و رەخنەگرانیش….. لە چاپی دووەمیندا ئەو بەشە ھەڵگیرابوو و بەھەمان شێوە لە چاپی سێیەمیشدا بە پێویست نەزانرا.
- ئەو ئامۆژگاریەی فەیلەسوفی مەزنی كورد ئەحمەدی خانی ئەوەی لەسەر رێكەوتن و ئیتیفاقی كوردان كە لە سەرەتای چاپی یەكەم و دووەمیندا ھەبوو، ئەویش لابرا. لە ئەمڕۆی كوردستاندا، رێكەوتن ئیدی نەك تەنھا بۆ كوردانە، بەڵكو لە ھەموو پێكھاتەكانی كوردستان داوادەكرێ. كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – كنك یش تەنھا رێکخراوێکی كوردان نیە، بەڵكو ھی ھەموو پێكھاتەكانی كوردستان و ھەموو كوردستانیانە. لەبەر ئەوە ناوەرۆکی پەیمان و پەیڕەوی نوێی كنك پێویستی بە دووبارەكردنەوە نەبوو. بیر و ھزری ئەحمەدی خانی بۆ خۆی بۆ ھەموو كورد پر بایەخ و بەھادارن، ئامۆژگارین و ئەبێ ھەردەم لە بیر و لە بەرچاو بن.
- لەسەر سروودی نەتەوەیی [ ئەی رەقیب ] یش بڕیارێكی ریفۆرمی درا كە لە ئێستا و بەدواوە تەنھا بە شێوەی ئەنسترومانتال پێشكەش بكرێ. داواكاری مەزن و ھەرە گرنگ ئەوەیە كە ھەست و ئیرادەی پێكھێنانی رێككەوتنی ناوخۆیی، لە پێش ھەموو شتێك بەرز رابگیرێ و بۆ بەرز راگرتن و بێ جیاوازی، ھەوڵ و خەبات بۆ ئەوە بدرێ كە گشت ھێز و دینامیكە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان بە رەنگێكی دیموكراتیك لە ناو ئەم رێككەوتنەدا جێگا بگرن و لە پراكتیكیشدا بە راستگۆیانە بەدەم ئەو ئامانج و خۆزگە و داواكاریانەوە بچن و كار بكەن.
بەو ھیوایەی كە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – كنك ببێتە ئەو زمان و پلاتفۆرمە بەرفراوان و دیموكراتیكەی رێككەوتنی ناوخۆیی. پەیمان و پەیڕەوی كنك بە کرمانجی و سۆرانی بە هۆکاری پراکتیکی بە جیا چاپكران
بەو ھیوایەین لە دەرفەتێکی تردا بە شێوەزارە کوردیەکانی تریش چاپبکرێت.
بەڵگەی ستراتیژی یەكیەتی نەتەوەیی كە یەكێكە لە بەڵگە بنەڕەتیەكانی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان، لەم چاپەی سێیەمدا لە كۆتایی پەیمان و پەڕەودا دانراوە.
دوایین گۆڕانكاری و نوێكردنەوە و پەسەند كردنی پەیمان و پەیڕەو لە : 31 ی گوڵان – 1 ی جۆزەردانی 2014 لە جڤاتی گشتیی 14 مین. – برۆكسل.
چاپی یەكەم: بەفرانباری 1999
چاپی دووەم: خەرمانانی 2011
چاپی سێیەم: گوڵانی 2015
چاپی چوارەم: گەلاوێژی 2020
پەیمانی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك
گۆڕانكاری:
كۆبوونەوەی دووەم، 23.08. 2000. كۆبوونەوەی سێیەم 17.12.2001. كۆبوونەوی چوارەم 21.12.2002. كۆبوونەوەی شەشەم 14.05.2006. كۆبوونەوەی نۆیەم، 13.12.2008. كۆبوونەوەی یازدەیەم 28 – 29. 2011.05. كۆبوونەوەی ئەنجومەنی گشتی [ جڤاتا 13 ] 21 ی گوڵانی 2013، برۆكسل.
نوێكردنەوە: گوڵانی 2014، كۆبوونەوەی چواردەھەم
گۆڕین و لێ زیادکردن: ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی ٢١
دەستپێك:
ئێمە نوێنەرانی پارتی، رێكخستنی سیاسی، كۆمەڵایەتی، رووناكبیر و كەسایەتی نیشتیمانپەروەری كوردستانی بە ئامانجی دامەزراندنی دەزگایەكی باڵای كوردستانی و لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندی و یەكیەتی گەلان و نەتەوەكانی كوردستان لە رۆژی 26 ی گوڵانی ساڵی 1999، لە شاری ئامستردامی وڵاتی ھۆڵاند كۆبووینەوە و بە واژۆكردنی ئەم پەیماننامەیە، كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك ـه مان دامەزراند.
گۆڕین و لێ زیادکردن: ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی ٢١
دەستەڵاتداریی داگیركاری و کۆلۆنیالیی كوردستان:
كوردستان كۆلۆنیایەكی نێونەتەوەییە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا. وێڕای كۆلۆنیالیزمی دەوڵەتانی توركیا، ئێران، عێراق (دوای پەژراندنی دەستووری نوێ لە ساڵی ٢٠٠٤ بەدواوە کە فۆڕمێکی نوێی گرتووە) ، و سوریا لە سەر گیانی خەڵکی کورد، چوارپارچەیی و داگیركەری نیشتیمان بەردەوامە. نەتەوەی كورد لە ژێر دەستی ئەو وڵاتە داگیركەرانەدایە و لە ھەموو مافە نەتەوەیـــی و دیموكراتیەکانی خۆی بێبەشـــكراوە. بە شـــێوازی جیاواز و لە سەرانســەری كوردستان، سیاسەتــی شــەڕ، توانـــــدنەوە ( ئاسمیلاسیۆن- بژافتن) و ئینكاركردن و دانپێنەھێنان بەسەر گەلی کورد بەردەوامە. لە هەمبەری داگیرکاری و کۆڵۆنیالیزمی ئەم دەوڵەتانە، تێکۆشانی ئازادی گەلی کورد بێ پسانەوە بەردەوامە.
گۆڕین: ٢٢، ١٢، ٠٣، کۆبوونەوەی ٢١
پارچەکەی ناو سنووری فەرمی عێراقی نوێ فۆرمێکی نوێی بەخۆوە گرتووە
لە ناو عێراقی فیدڕاڵ دا، هەرێمی کوردستان ( باشووری کوردستان ) بە شێوازێکی دەستوورییەوە خاوەن پێگەیەکی فیدرالە. بەڵام ئەو هێڵەی لە شەنگالەوە دەست پێدەکات و بەشێک لە موسڵ، مەخمور و کەرکوک ، خانەقین تاکوو بەدرە و جەسسان دەگرێتە خۆی و بە پێی ناوچەی مادەی ١٤٠، وەک ناوچە دابڕاوەکان بەناو دەکرێت، سەرەڕای ئەوەی بەشێک لە کوردستانە بەڵام پێگە فەرمییەکەی هێشتاکەش نادیارە. هەروەها، کردە و هەلوێستەکانی حکومەتی ناوەندی بەغــــــــــداد ”de facto” ئانتی کوردستان” لە بەرامبەر پرسی کورد بە گشتی بوونی کوردستان ومافە نەتەوەییەکانی کورد لەناوخۆیدا دەرفەتیی مەترسی دەخوڵقێنرێ، بۆیە پێویستە هۆشیاری نەتەوەیی بەرز رابگیرێ. پێشبینیی خێری لێناکرێ.
گۆڕین: ٢٢، ١٢، ٠٣، کۆبوونەوەی ٢١
رۆژئاوای كوردستان: ئەو پارچەیەی كە لە ژێر سنووری فەرمی سوریا دایە، فۆرمێكی نوێی وەرگرتووە. لە ناو وڵاتی سوریادا سیستەمی كۆنتۆنال دەستنیشان كراوە.
لە ساڵی 2011 بە دواوە، لە رۆژئاوای كوردستان خەبات و تێكۆشان بۆ دامەزراندنی خۆبەڕێوەبردنی دیموكراتی ئازاد بەڕێوەدەچێ. لە 2012 یشەوە كورد و كوردستانیان دەسەڵاتیان بە سەر ئەو بەشەی کوردستانەوە ھەیە و لەلایەن گەلی رۆژئاوا خۆیەوە بەڕێوەدەبرێت. لە ساڵی 2014 بە شێواز ( مودێل ) ی كانتۆنال ( ھەرێم ) ی خۆسەری دیموكراتی دامەزراوە.ئەم سیستەمە لە ساڵی ٢٠١٦ بەدواوە، خەریکی پێکهێنانی گۆڕانکاریی لەناوخۆیدایە. دوا بەدوای ڕزگارکردنی ناوچەی ڕەقا و دێرەزوو، سیستەم بە تەواوی تووشی گۆڕانکاری بوو. ئەم سیستەمە، بە گشتی ئێستاکە وەک خۆبەڕێوەبەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا ناو نراوە. لەلایەکی دیکەشەوە، لە ساڵی ٢٠١٦ بەدواوە زۆر ناوچەی وەک عەفرین، عەزاز، جرابڵۆس، باب، گرێ سپی و سەرێکانی، لەلایەن دەوڵەتی تورکەەوە داگیرکراون. بەڵام تاوەكو ئێستا وڵاتی سوریا فۆرم و رەنگی دیموكراسی وەرنەگرتووە، ھەربۆیە كورد و گەلانی تری كوردستانی پێویستە لە ناوخۆدا یەكیەتیەكی پتەو و بەھێز پێكبھێنن و دەستكەوتەكانیان بەیەكەوە بپارێزن و بەگوێرەی هەلومەرجی خۆیان بەڕێوەبەرایەتێیكی خۆجیێیی خۆماڵی دابمەزرێنن. كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان هەر چەشنە مودێلێك یان شێوازێكی بەڕیوەبردن كە كورد و كوردستانیان بە رەزامەندی خۆیان ھەڵیدەبژێرن، بە شەرعی دەزانێت و پەسەندی دەكات، پشتیوانی لێ دەكات و ھەروەھا دەشیپارێزێت. [ ** ]
كورد یەك نەتەوەیە، كە بە پرۆسەیەكی مێژوویی دوور و درێژ، لە سەر بنەمای یەكێتی نەتەوەیــــی، زمان و فەرھەنگێكی ھاوبەش لە كوردستان بەدیھاتووە و بۆگەیشتن بە رۆژی ئازادی و سەربەستی، خاوەنی ھەستی نەتەوەیی، ھیوا و ئاوات و داخوازیی ھاوبەشە.
( باو و باپیرانی ) كورد – پێشینانمان لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، لە دامەزراندنی شارستانیەت دا، خاوەن شكۆ و پایەداریەكی بەرچاو و شوێندەستیان ھەیە. بە درێژایی مێژوو لە ژێر ناوی جیاوازەوە كورد بوونەتە خاوەنی چەندین دەوڵەت وفەرمانڕەواییان كردووە. ھەروەھا بە دەیان میرنشینیشیان لە سەر خاكی كوردستان دامەزراندووە. لە دەرەنجامی گۆڕانگاری و داڕشتنەوەی سەدەی بیستەمیشدا، لە سەدەی نۆزدە و بیستەم، كوردستان كەوتە بەر شاڵاوی پارچەبوون و چەوساندنەوە و لە ھەموو مافە ڕەواکانی خۆی بێ بەش كرا. بە تایبەتی دوای دابەشكردنی بۆ سەر چوار پارچەی ژێر دەستەی داگیركەران. ھەرئەویش بووە ھۆی ئەوەی كە كورد ناچار بێت لە پێناو پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی خۆی، دەست بداتە بەر ھەموو شێوازێكی خەبات و تێكۆشان. وێڕای ئەو ھەموو داگیرکاری و نەھامەتیانەش، گەلی كورد ساڵەھایە ھەبوون و ناسنامەی خۆی پاراستووە. لە ئەمڕۆشدا گەلی كورد لە نێو گەلانی ناوچەكەدا نمونەی ( عەرەب – تورك – فارس ) یەكێكە لە چوار گەلی سەرەكی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست.
[ * ] ھەرێمی كوردستان ( باشووری كوردستان )
( ھاوپێچی: 28 – 29 .05 .2011؛ كۆبوونوەی گشتی ئەنجومەنی 11 ەھەمین. )
دوا بە دوای ھەڵبژاردنەكانی 19 ی گوڵانی ساڵی 1992، دیفاكتۆ و كەتوار “واقیع ” . ھەروەھا لە دوای 09 ی نیسانی 2003 یشەوە بە فەرمی لە ناو عێراقی فیدڕاڵ و لە سەر ئاستی نێونەتەوەیی دا، ھەرێمی نیمچەسەربەخۆ پێكھاتووە و پایتەختەكەی ھەولێرە. ھەرچەندە تا ئێستایش ناوچە دابڕاوەکانی وەک كەركوك و خانەقین – خورماتوو بە شارەدێ و گوند و دەوروبەریانەوە، شێخان، شەنگار، تەلەعفەر، زومار، مەخمور و دیبەگە و چەندین شارەدێ و گوندی دەوروبەریان ……ھتد لە دەرەوەی سنووری سروشتی كوردستان ماونەتەوە و بە گوێرەی مادەی 140 ی دەستوری عێراق، ئەبێ بە ریفراندۆمێك چارەنووسی ئەو ناوچانەی كوردستان دیاری بكرێن. ئەو ناوچانەی كە لە سەرەوە ئاماژەمان پێ كردن، بەشێكن لە خاكی كوردستان. كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ھەر بڕیارێك لە دەرەوەی ئەم راستییە پەسەند ناكات. بۆیە داوا لە كوردان دەكات لە پێناو گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە بۆ سەر خاكی ھەرێمی كوردستان ھەوڵ و تێكۆشانی بێ وچان بدەن. لە ھەر بارودۆخ و رەوشێكدا بێت، كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ئەو دامەزراو وقەوارەیەی كە لە باشووری كوردستان لە ئارادا یە، بە دەستكەوتێكی نەتەوەیی كورد و كوردستان ئەژمێرێت و دەشیپارێزێت.
گۆڕین: ٢٢، ١٢، ٠٣، کۆبوونەوەی ٢١
[ بەڕێوەبەریی خۆسەری دێموکراتیک ] كوردستانی كانتۆناڵ ( رۆژئاوای كوردستان ):
( ھاوپێچی گوڵانی 2014 كۆبوونەوەی 14 )
لە سەرەتای ساڵی 2014 وە لە رۆژئاوئای كوردستان، بارودۆخی تازە و گۆڕنكاری نوێ ھاتوونەتە پێش. كێشە و پرس و قەیرانەكانی سوریا بە گشتی ولاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی سوریا، زەمینەی بۆ پرۆسەیەكی نوێ ئامادەکرد. كورد و خەڵكانی تری كوردستان بەیەكەوە و دەست لە ناو دەست رێیان نەدا بۆشاییەكی دەسەڵات و بەرێوەبردن دروست بێت و خۆسەریەكی دیموكراتییان دامەزراند. ئێستا كورد و گروپە ئەتنیكیەكانی ھاوڵاتیانی كوردستان لە هەلومەرجی بارودۆخەکەدا، چارەسەریەكی خۆماڵیان بێكھێناوە و بە مودێلی كانتۆنال بەرێوەبەرایەتیەكی نەتەوەیی و نیشتیمانیان دامەزراندووە. ئەو سێ كانتۆنانە بریتین لە:- كانتۆنی جزیرێ، كانتۆنی كۆبانیێ، كانتۆنی عەفرین. بەرێوەبەرایەتی ئەم سێ كانتۆنانەیش بە ھەماھەنگی لە ناوەند، كە شاری” قامشلۆ “یە بەڕێوەدەبردرێت. لەم کاتە بەدواوە، کورد و گرووپە ئەتنیکییە هاووڵآتییەکانی کوردستان، لە ناو دۆخی konjonkturel خۆیاندا، چارەسەرییەکی ناوخۆییان پێکهێناوە و بە مۆدێلی خۆسەری دیموکراتیک، ڕێوەبەرایەتییەکی نیشتمانییان پێک هێناوە. ئەم سیستەمە، ئێستاکە بە گشتی وەک ڕێوەبەری خۆسەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریا دەناسرێت. لەناو ئەم ڕێوبەرییەدا، کورد و عەرەب، ئاسوری-سوریانی و کلدانی، ئەرمەن، چیچەن و تورکمەن وەک ئەتنیک و موسوڵمان، مەسیحی، ئێزدی و عەلەوی وەک ئایین، ژن و پیاو وەک ڕەگەز، لە سەر بنەمای هاوسانی گەلان، باوەڕەکان و ڕەگەزەکان، جێگایان گرتووە.
لە ھەر بەشێكی كوردستان، ھەر جۆرە قەوارەیەک لە لایەن خەڵكی ناوچەكەوە پەسەند بكرێ، كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – كنك رێزی لێ دەگرێ و پشتیوانی لێ دەكات. بۆیە ” ك ن ك ” ـه ئاواكردن و بڕیاری دامەزراندنی سیستەمی كانتۆنال لە لایەن گەلی رۆژئاواوە بە شەرعی و فەرمی دەزانێت.
لە ساڵی ٢٠١٦ بەدواوە، دەوڵەتی تورک هێرشی ڕۆژئاوای کوردستان دەکات و زۆر ناوچەی وەک عەفرین، عەزاز، جرابلوس، باب، گرێ سپی و سرێکانی، لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە داگیرکراوە. ک ن ک، لە هەمبەر هێرش و داگیرکاریی دەوڵەتی تورک هەڵوێست دەگریت و بە هەموو شێوازێکەوە پاڵپشتیی لە تێکۆشان بۆ ئازادکردنی ئەو ناوچانە دەکات. کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان ناوچەکانی ڕۆژئاوای کوردستان و دامەزراندنی سیستەمی خۆسەری دیموکراتیک لەم ناوچەیەدا وەکوو دەسکەوتێکی نەتەوەیی دەنرخێنێت و دەیپارێزێت و بە مەبەستی ئەوەیکە خۆسەری بە شێوازێکی فەرمیی لە ئاستی سوریا و ناونەتەوەیی دانی پێدا بنرێت، تێکۆشان دەکات.
كورد و كوردستانیانی دیاسپۆرا ( تاراوگە):
ئەمڕۆ لە دەرەوەی خاكی كوردستان، لە سەرانسەری دونیا دا، ( لە تورکیا، ئێران، عێراق، سوریا، ئەوڕوپا، ئەمێریکا، کەنادا، رووسیا، ئەرمەنستان،ئاوسترالیا، لوبنان، ئوردون و هەرێمەکانی کاوکاس و ئاسیای ناوین و زۆر لە جێگا و دەوڵەتانی تر ى بە ملیۆنەها کورد و کوردستانیی دەژین. كورد و كوردستانیانی تاراوگە لەو ماوە دوور و درێژە دا لە لایەكەوە زمان و كلتوری خۆیان پاراستووە، لە لایەكی تریشەوە زمان و كلتورو دابونەریتی ئەو وڵاتانەشیان وەرگرتووە و خۆیشیان رێکخستووە. كۆمەڵە و رێكخراوە و سازیی سەربەخۆیان دامەزراندووە. رێژەی كورد و كوردستانیانی تاراوگە ژمارەیەكە، دەتوانرێ بە پارچەی پێنجەمی كوردستان بھەژمێردرێ لەڕووی قەبارەوە بۆنەتە ھێزێكی مەزن و كارا. بە جۆرێك هەموو رێكخستنە نەتەوەیی ونیشتیمانیەكانی كوردستان ناچارن ئەو جیھانەی تاراوگە ببینن و فەرامۆشی نەكەن. ھەروەھا پەیوەندیان بە ناوەوەی كوردستانیشەوە لە بەرچاوبگرن و كار بكەن بۆ ئەوەی كورد و كوردستانیانی تاراوگە لەو وڵاتانەدا نەتوێنەوە و ون نەبن. كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان قورسایی و گرنگی بە دیاسپۆرا، تاراوگەی كورد و كوردستانی دەدات، كە ھەم ناسنامەی رەسەنایەتیان بپارێزێت، ھەم لە تێكەڵبوونێكی ئەرێنی ( پۆزێتیڤ ) دا شاد و بەختەوەر بن.
هاوپێچی ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی ٢١
دۆخی ژنانی کوردستان:
لەناو جەرگەی ئاڵوگۆڕە دیموکراتیکەکانی کۆمەڵگای کوردی و جڤاکەکانی کوردستاندا، ژنانی کورد خاوەن ڕۆڵی پێشەنگایەتین. ژنانی کورد هەم بۆ پاراستنی کوردستان بە هەزاران شەهیدیان داوە و هەمیش لە ناو مەیدانی شۆڕشدا ڕۆڵێکی گەورەیان گێڕاوە. هەر بۆیەش ئەمڕۆ کراونەتە ئامانجی هێزە داگیرکەرەکانی کوردستان. ئەمڕۆکە لە کوردستاندا، ژنان ئیتر بە ئیرادە و بەڕێکخراوە بوونیانەوە خاوەن بوونن. بەڵام تێگەیشتنی پیاوسالارانە لە زۆر ناوچەی کوردستاندا، bi şideta binesazî، کوشتن و نزم بینین، بووە بە لەمپەرێک بۆ ژنان و بە ڕێکخراوە بوونیان. ئەم دۆخەش کاریگەرییەکی نەرێنی لە یەکێتی کوردان دەخاتە ڕوو. سیاسەتێک کە ئیرادەی ژنان لەناو خۆیدا قەبووڵ نەکات، ڕێگای هێزێکی گەورەی کۆمەڵایەتی دەگرێت. ئەمەش بەر لە دیموکراسی و ئاشتی ناوخۆیی دەگرێت. پێویستە هەموو هێزە سیاسییە کوردستانیەکان، ڕێز لە ئیرادەی ژنان بگرن و ڕێ گرییان لێ نەکەن.
بارودۆخی گەلانی كوردستان:
لە كوردستان دا، ئاسوری – سریانی – كلدانی، ئەرمەنی، جوولەكە، عەرەب، توركمان، ئازەری، فارس، چەچەن، چەرگەز و قەرەج (رۆمان) بوونیان ھەیە. ئەوانیش لەگەڵ نەتەوەی كورد دا لە خاوەندارێتی كوردستان دا ھاوبەشن. ئازادی و رزگاری ئەوان بە ئازادی و رزگاری نەتەوەی كوردەوە بەستراوەتەوە. بۆیە دژی ئەو سیستەمە دڕندانەیەی كۆلۆنیالیزم، پێویستە خەڵكی كوردستان بە یەكەوە رێكبخرێن و ھەڵوەشاندنەوەی سیستەمی كۆلۆنیالیستی لە بەرژەوەندی گشتیی دایە. لە پێناوی ئەو ئامانجەدا پێویستە ھەموولە چوارچێوەی بەرەیی و لە سەنگەری نیشتیمانیدا یەكبگرن و ھێزەكانیان یەكخەن.
ھەڵوێستی دەوڵەتانی داگیركەر:
دەوڵەتە داگیركەرەكان لە پێناو بەرژەوەندیەكانیاندا لە دژی یەكتری لە ڕكابەری و ململانێدان. تەنھا لە یەك خاڵدا ھاوڕا و ھاوبەرژەوەندن و بە یەك ئاراستە كاری بۆ دەكەن. ئەویش كوردستان و بزووتنەوەی نەتەوەیی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانە. دەوڵەتانی داگیركەر یەك بە یەك سیاسەتی دژی نەتەوەی كورد پێكدێنن و بە یەكیشەوە بە ھەماھەنگی، سیاسەتی دژە كورد و كوردستان لە كردەوە ( پراكتیك) دا جێبەجێی دەكەن.
ئاڵا و سیمبولەكانی كوردستان:
ئاڵا و سیمبولەكانی كوردستان [ ئەوەی باشووری كوردستان ( ھەرێمی كوردستان) و رۆژاوای كوردستان ( خۆسەریی دیمۆکراتیک) ] ، تا وەكو ھاوبیری و یەكدەنگی پێكدێت، وەكو خۆیان پەسەند دەكرێن.
مارشی نەتەوەیی ( ئەی رەقیب ) تەنیا بە شێوەی ئەنسترومەنتال ” موزیك ” پێشکەش دەکرێت.
ھەڵوێست لە بەرامبەر داگیركەران:
لە دژی ئەم كۆنسێپتە ( تێگەیشتنە ) تازەیە، زۆر ئاسایی و رەوایە کە هێز و پایە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكانیش لە چوارچێوەی بەرژەوەندی نەتەوەیی دا ھاوڕابن و بە ھەماھەنگی یەكدی و بە یەكەوە كار و خەبات بكەن. سەرەڕای ئەوەی كە بیروبۆچوونی ” پارچەگەرایی ” ئەگەرچی ھێشتا بنبڕنەكراوە، بەڵام لاواز بووە. لەگەڵ ئەوەشدا داگیركەران ئەو سنوورانە لە ناوخۆیان دا دژ بە بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی كورد بەكاردەھێنن. پێویستە ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكانی كوردیش لە بەرامبەر بەم سیاسەتە نوێیەی داگیركەران، گوێ بە سنوورە دەستكردەكان نەدەن و بیبەزێنرێن و لە ناو بەرەیەكی نەتەوەیی دا پەرە بە تێكۆشان و خەبات بدەن. كارەكتەری نوێی شۆڕشگێڕی كوردستان ئەوەیە. بۆیە پێویستە بە گوێرەی ئەم كۆنسەپت و تێگەیشتنە تازە و سەردەمیانەیە رێگای خەبات و تێكۆشان بگرێتە بەر.
بڕیاری مافی چارەنووپسیی نەتەوەیی:
لەم قۆناغەی شۆڕشدا، بە گوێرەی ھەلومەرجی رەخساوی ناوخۆیی و دەرەكی، بە گوێرەی ھێز و توانستە نەتەوەییەکان، دەكرێ دەرفەتەكان کەم تا زۆر لەبەردەم بزووتنەوەی نەتەوەیی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان جیاوازبن. مافی نەتەوەی كوردە، كە خۆی بڕیاری ” چارەی خۆنووسین” ـى خۆی بدات. ئەمە دەشێ: كانتۆن، ئۆتۆنۆمی، فیدڕالیزم، كۆنفیدرالیزم و سەربەخۆیی بێت. لە خەباتی بە دەستخستنی ئەو ئامانجانە دا، گەلیی كورد ئەو مافەی ھەیە كە ھەر شێوازێكی پاراستنی رەوا بەكار بێنێت. خەڵكی كوردستان لە خەبات و تێكۆشانی لە پێناو ئازادی، یەكسانی و دادپەروەریدا، هەموو جۆرە تیرۆرێک رەتدەكاتەوە و بە ھەموو پەیمانە نێونەتەوەییەكانی مافەکانیی مرۆڤەوە پابەندە.
لەبەر ئەوەی:–
گەلی كورد كە ژمارەیان نزیكەی 50 پەنجا ملیۆن كەس دەبێت و بە درێژایی مێژوو لە سەر خاكی خۆی ژیاوە و نیشتەجێیە. لە سەدەی حەفدەهەم بەسەر دوو بەش و لە سەدەی بیستەمیشدا بەسەر چوار پارچەدا دابەش كراوە و لە مافی دیاركردنی چارەنووسی خۆی بە بێبەشی ماوەتەوە. ئەمە دژە لەگەڵ پەیماننامە نێونەتەوەیی و گەردونیەکانی مافەکانی مرۆڤ و گشت پرەنسیب و یاسا نێونەتەوەیی و سروشتیەکانە. بۆ گەیشتن، وەدەستھێنان و بەكارھێنانی ئەو مافە چارەنووسسازانە و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتیمانی گەلی كوردستان، ئێمە لە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان- ك ن ك ـه ئەم پەیماننامەیە رادەگەیێنین و لە ھەمان كاتیشدا ئاشكرای دەكەین كە ئێمە خۆمان بە جارنامەی گەردونی مافەکانی مرۆڤ، بە پەیمانە نێونەتەوەییەكان، پەیمانە گەردونیەكانەوە و بە پرەنسیب و یاسا نێونەتەوەییەكانەوە پابەند و گرێدراو دەزانین.
بەشی یەكەم:
كۆنگرە، كوردستان، گەلانی كوردستان، مافە سەرەكیەكان و مافەكانی دەستەڵاتدارێتی.
بەندی ١. كۆنگـرە
ا. ناو: كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ـە و [ ك ن ك ] كورتكراوەی درێژی ناوەكەیەتی. لە ئێستا و بە دواوە بەپێی ئەم پەیمانە بە ناوی ” كۆنگرە ” ناودەھێنرێت. کۆنگرە باڵاترین دەزگای نەتەوەیی و نیشتیمانی یە. ك ن ك ـه لە نوێنەرایەتیدا نیشتیمان بە بنەما دەگرێت و لە بەر ئەم پرەنسیبە، لە سەرەتا دا كورد و ھەموو ئەو خەڵكانەی كە لە كوردستان دا دەژین نوێنەرایەتی دەكات. بۆیە ك ن ك ـه وەكو ئۆرگانێكی نەتەوەیی و نیشتیمانی لە نوێنەرانی پارت و رێكخراوی سیاسی ، كۆمەڵە، سەندیكا و رێكخراوی مەدەنی، كۆمەڵایەتی، كلتوری و ئاینیەکان بە گشتی و ھەروەھا لە كەسایەتییە سەربەخۆكانی كوردستانیی، بە مەرجێ كە ئەو پەیمانەیە پەسەند بکەن، پێك دێت.
- ئیرادە و بەرژەوەندیەكانی خەڵكی كوردستان، سەرچاوەی دەسەڵاتەكانی كۆنگرەیە. لە سەر ئەو بناغەیەش پرەنسیبەكانی دیموكراتی دامەزراون.
بەندی ٢. كوردستان و گەلانی كوردستان
ا. كوردستان، ئەو وڵاتەیە كە لەسەر خاکەکەی كورد، بە ھەموو ئاین، ئاینزا، بە هەموو زاراوەکانی دەژین. كوردستان، لەو ناوچانە پێكدێت كە بە یەكەوە گرێدراون و زۆرینەی كورد پێكدێنن. كوردستان یەك نیشتیمانە و پارچەكردنەكەیشی ناسروشتی یە.
ب. گۆڕینی دیموگرافی كوردستان و دەركردن و راگواستنی بە زۆرەملێی ھەر كوردستانیەك لە ھەر ناوچەیەكی نیشتیمان، نیشتەجێكردنی خەڵكانی تر لەجێگایان لە لایەن دەوڵەتانی داگییركەرەوە كارێكی ناڕەوایە و بە ھیچ شێوەیەك پەسەند ناكرێت.
ت. گەلانی كوردستان بریتین لە:
- نەتەوەی كورد.
- نەتەوەی ئاشوری – سوریانی – كلدانی و گەلانی تری كوردستانی وەك ئەرمەن، توركمان، عەرەب، تورك، جوولەكە، ئازەری، فارس، چەچەن، چەركەز و قەرەچ ( رۆمان) كە بە درێژایی مێژوو لە کوردستان ھەبوونیان هەبووە و ھەیە، ھەروەھا خۆیان بە كوردستانی دەزانن و دەژمێرن.
بەندی ٣. مافە بنچینیەكان
- گەلانی كوردستان ھەموویان یەكسانن و بە ھیچ شێوەیەک لە رووی رەگەزی ” ئەتنیکی “، ئاین، بیروباوەڕ، ژن، پیاو و لە هیچ بوارو دەرفەتێکدا جیاوازیان لە نێواندا ناكرێت.
- زمانی كوردی زمانی فەرمیی كوردستانە.
- ئەوانەی كە كورد نین، بەشێكن لە گەلانی كوردستان، مافی ئەوەیان ھەیە كە پەیوەندیە ئەتنیكیەكانی خۆیان بپارێزن، بە ئازادی و سەربەستانە زمانی خۆیان بەكاربێنن و پێشی بخەن و گەشەی پێبدەن. ھەروەھا ناوەند و دەزگای تایبەتمەند بۆ پێشخستنی زمان و كلتوری خۆیان دابمەزرێنن و بەرێوەی بەرن.
- لەو شوێنانەی كە زۆرینەی خەڵكی ئاشووری – سوریانی – كلدانی بێت، لە تەك زمانی كوردی دا زمانەكانی ئاسوری – سوریانی- كلدانی یش زمانی فەرمی دەبێت. ھەروەھا نەتەوەكانی دیكەش ھەمان مافیان ھەیە.
- ھەموو پەیڕەوانی ئاین و ئاینزاكانی كوردستان، دەتوانن بە ئازادانە ئەرك و فەرمایشە ئاینەكانیان بەجێ بگەیێنن و دامودەزگا و ناوەندە ئاینیەكانی خۆیان دابمەزرێنن.
بەندی ٤. مافی چارەنووس
[ گۆڕین، 23.08.2000 كۆبوونەوەی دووەم.]گەلی كورد وەكو هەموو گەلانی دونیا خاوەنی مافی چارەنووسی خۆیەتی.
ھەموو گروپە ئەتنیكیەكانی كوردستان، وەكو گەلی كورد، لە ناو كوردستانی دیموكراتیكدا هاوقەدەرن و دەتوانن بەرێوەبەریی خۆماڵی خۆیان پێكبێنن.
بەشی دووەم :
پرنسیبە گشتیەكان، ئامانجەكانی كۆنگرە و پێگەی ستراتیژیی.
بەندی ٥. پرەنسیبە گشتیەكان.
- كۆنگرە، پەیامی جیھانی مافەكانی مرۆڤ و پرەنسیبەكانی مافی چارەنووس و پەیمانیی نەتەوە یەکگرتووەکان كە لەلایەن نەتەوە یەكگرتوەكانەوە پەسەند كراوە، بە بنەما دەگرێت.
- لە پێكھاتەی ئەندامانی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك ـه دا، بەرابەریی – یەكسانیی رەگەزی لەبەرچاودەگیرێ. ئەو پەرەنسیبە لە ھەموو بوارەكانی خەباتی كۆمسیۆن و كۆمیتەكانیدا بە بنەما وەردەگیرێت و پەیڕەو دەكرێت.
- دابەشكردن و پارچەكردنی كوردستان لە دەرەوەی ئیرادە و خواستەكانی گەلی كوردستان كراوە لە ئەنجامیدا مافی دیاریكردنی چارەنووسی گەلی كورد پێشێلكراوە.
- بەرژەوەندییە باڵاكانی گەلانی كوردستان، لە سەرووی ھەموو بەرژەوەندیەكانی پارت رێكخستنە سیاسی و مەدەنیەكانی كوردستانەوەیە.
- بە بیانووی ھەرھۆكارێك، نابێت پارت، رێكخستن و كەسایەتیی كوردستانی دژ بە بەرژەوەندیەكانی نەتەوەی كورد، پشتگیری و ھاوكاری دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان، یان دەوڵەتێكی تر بكات.
- كۆنگرە، ھەموو جۆرە ھاوكاریەك بە وڵاتێكی داگیركەری كوردستان، یان لە دژی بزووتنەوەی ئازادیخوازی نەتەوەیی و نیشتیمانیی كوردستان، بە تاوانی نەتەوەیی دەزانرێت.
- كۆنگرە، شەڕی ناوخۆیی نێوان پارت و رێكخستنەكانی كوردستان رەد دەكاتەوە و بە تاوانی دەزانێت.
- ھیچ پارت و رێكخستنێكی سیاسی و كەسایەتی كورد و كوردستانی ناتوانێ دەست لە ھیچ پارچەیەكی كوردستان بەردات.
بەندی ٦. ئامانجەكانی كۆنگرە
گۆڕین ٢٢، ١٢،٠٣ کۆبوونەوەی ٢١.
- كۆنگرە بۆ بەھێزكردنی گیانی ھاوكاری و ھاوخەباتی لە نێوان پارچەكانی كوردستان دا، لە سەر بناغەی یەكیەتی نەتەوەیی و نیشتیمانیی و بەرژەوەندیە باڵاكانی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان تێدەكۆشێ.
- كۆنگرە بە كۆكردنەوەی پارت، رێكخستن و كەسایەتییە نەتەوەیی و نیشتمانییەکانی كوردستان لە چوارچێوەی ئەم دەزگا نەتەوەیی و نیشتیمانییەدا، نوێنەرایەتی گەلانی كوردستان دەكات.
- كۆنگرە، ھەوڵ دەدات هەر کێشە و ناكۆكی و دژایەتیەک لە نێوان پارت و رێكخراوە سیاسیەكانی كوردستانی و لایەنگرانیاندا ھەبێت چارەسەر بكات.
- كۆنگرە، ھەوڵ دەدات كە كێشەکانی نێوان خەڵكی كوردستان و وڵاتانی دراوسێی، بە رێگای ئاشتی و دۆستیانە چارەسەر بكات.
- كۆنگرە، دژی ھەموو جۆرە توندوتیژیەكە و پاراستنی رەوا قەبوڵ دەكات.
- كۆنگرە، بە ھۆی رەیالیتەیی واقعی بەجێماوی كۆمەڵگای كوردی و كوردستانی، لە ھەموو كایەی خەبات و ئۆرگانەكاندا، بۆ ژنان رێبازی بەرابەری پرەنسیبی ( دیسكریمیناسیۆنی پۆزەتیڤ – ھەڵاواردنی ئەرێنیی قەبوڵە و جێبەجێ دەكات.
- كۆنگرە پشتگیری خەباتی رزگاریخوازی نەتەوەی كورد، لە ھەموو پارچەكانی كوردستان [باكور، رۆژھەڵات، باشوور و رۆژاوا] دەكات و پێشكەشكردنی ھەر چۆرە ھاوكاریەكی پێویست بۆ چارەسەركردنێكی سیاسیانە بە ئەركی خۆی دەزانێت.
- كۆنگرە، وەكو نوێنەرایەتی گەلی كوردستان لە سەر ئاستی دەزگا ورێكخستنە نێونەتەوەیی و جیھانییەكان، بۆ بەدیهێنانی و پاراستنی بەرژەوەندیەكانیی، خەبات دەكات و بۆ ئەو ئامانجە، لەگەڵ رێكخستنە سیاسیەكانی كوردستانیی ھاوكاری دەكات.
- كۆنگرە، ھەوڵ دەدات كە پەیوەندی دۆستانەی گەلانی كوردستان لەگەڵ گەلانی عەرەب، تورك، فارس و ھەموو گەلانی جیھان دا بەھێز بكات.
- كۆنگرە، پشتگیری پاراستنی ئازادی و سەربەستی بۆ ھەموو ئاین – ئاینزا و ئەو بیر و باوەڕییانەی كە لە كوردستان دا ھەن دەكات.
- کۆنگرە پشتگیریی پاراستنی ئازادی و سەربەستی هزر و ڕامان و چاپەمەنی ئازاد دەکات
- كۆنگرە، لە پێناو ژیاندنەوە و گەشەسەندنی زمان و فەرھەنگی كوردی لە ھەوڵدان و خەباتدا دەبێت.
- كۆنگرە لە پێناو بە جێگەیاندن و بەرجەستەبوونی ئاشتی و ئاشتەوایی، لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و جیھان ھەوڵ دەدات. ھەروەھا لە بەرامبەر بە ھەموو بیروباوەڕێكی نەژادپەرستی و توندڕەوی خەبات دەكات.
بەندی ٧. لە تێكۆشانی نەتەوەیی دا، پێگەی ستراتیژیك
گۆڕین ٢٢، ١٢،٠٣ کۆبوونەوەی ٢١.
ھێز و پایە نەتەوەیی و نیشتیمانییەکان پێویستە لەم خاڵانەدا، لە بەرامبەری یەكتریدا بە بڕیارێكی پتەوەوە بەرپرسیارن:
- دەبێ بەرژەوەندیە نەتەوەیی، نیشتیمانیی و دیموكراسیەکان، لە سەرووی ھەموو شتێكەوە بەھەند وەربگیرێت.
- پێویستە ھەبوونی نەتەوەیی و نیشتیمانیی بپارێزرێن و خاوەندارێتی لێ بكرێت و رێز لە سیمبۆلە نەتەوەییەكان بگیرێت.
- لە دژی هێزەکی کوردستانی یان پارچەیەکی کوردستان، هەموو چەشنە هاوکارییەک لەگەڵ داگیرکەران، وەک هێڵی سوور دەنرخێندرێت و پێویستە لە سەر ئاستی ناونەتەوەیی مەحکووم بکرێت
- نابێ خەبات لە دژی دەوڵەتە داگیرەکانی کوردستان بۆ بەرژەوەندی تەسکی حزبایەتی و لەسەر حسابی بەرژەوەندیی نەتەوەییدا بێت.
- پێویستە رێکخستنە نەتەوەیی و نیشتیمانیەکانی کوردستان، هەمیشە لە گفتوگۆدا بن.
- پێویستە پشتگیریكردن لە ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكان، لە ئاستێكی بەرز دا رابگیرێت.
- كەركوك، شنگال و تێكڕای خاكی كوردستان و سنورەكانی، بەرامبەر بە داگیركەران بپارێزرێت.
- شەڕی چەكداری نێوان ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان دا، بە تاوانی نەتەوەیی و نیشتیمانی لە قەڵەمبدرێت.
- ھەر ھێزێکی نەتەوەیی و نیشتیمانیی لە سەر تێكچوونی ھێزێكی تری نەتەوەیی و نیشتیمانییدا بكەوێتە رەفتاركردنی ھەڵەوە. پێویستە وەك بەزاندنی ھێڵی سوور بناسرێت. پێویستە هەموو هێز و دینامیکە نەتەوەیی و نیشتمانییەکان لەبەرامبەر بەزاندنی ئەو هێڵە سوورە هەڵویست بگرن. بەرپەرچدانەوەی گونجاو لە پێناو پاراستنی بەرژەوەندیە باڵاكانی نەتەوەیی نیشان بدرێت و رێ لەبەر ھەر شكستێكی ناوخۆیی بگیرێت.
- بۆ مسۆگەركردنی یەكیەتیەكی نەتەوەیی ونیشتیمانیی دیموكراتیك، پێویستە دەزگاگەلێكی وەك ئەنجومەن، پلاتفۆرم، كۆنگرە و ھتد… دابمەزرێنرێت.
بەشی سێ یەم:
ئەندامێتی كۆنگرە و سوێند خواردن
بەندی ٨. ئەندامیەتیی.
[ گۆڕینی كۆبوونەوەی دووھەم 23.08.2000 ]- ھەر كەسێك 18 ساڵ بەرەو ژووری تەمەن بێت، لە هەر ڕەنگ، باوەڕی، رەگەز و نەتەوەكانی ناو كوردستان بێت، دەتوانێت ببێتە ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك ـه.
- كەس و رێكخراوی فاشیست و رەگەزپەرست، بۆیان نی یە ببنە ئەندامی ك ن ك ـه.
- كەسانی تاوانبارکە سزا درابن، ناتوانن ببنە ئەندامی ك ن ك ـه . ھەر ئەندامێكیش كە لە سەر تاوانێكی لەو جۆرە سزا بدرێت، ئەوا ئەندامەتیەكەی لێدەسەندرێتەوە.
- پیاوێك كە فرەژنی پەیڕەو بكات و دوو ژنی ھەبێت، جێگای لە ڕیزەكانی ك ن ك ـه دا نابێتەوە. ئەگەر ئەندامێكیش ھاوسەرگیری كردبێت و بیكات بە دووان، ئەوا لە ئەندامەتی ك ن ك ـه دووردەخرێتەوە.
- ئەو كەس و رێكخراوانەی كە بەكار و ھەڵس و كەوتەكانیان زیان بە یەكیەتی نەتەوەیـی دەگەیێنن، بۆیان نییە ببنە ئەندامی ك ن ک ـه، ئەندامانی لەو بابەتەش دەردەكرێن.
- پارت، رێكخستن، سەندیكا، كۆمەڵ، رێکخراوە مەدەنی و دیموكراتییەکان، كەسانی سەربەخۆ و وڵاتپارێز، ئەوانەی كە لە ( جڤاتی گشتیی- كۆنگرە) ئامادە دەبن و پەیمانی كۆنگرە پەسەند دەكەن و سوێند دەخۆن راستەوخۆ دەبن بە ئەندام.
- پارت و رێكخراوە سیاسیەكان، كۆمەڵە، سەندیكا و ھەموو رێکخراوە مەدەنی دیمەکراتییەکان، ئەوانەی كە نوێنەر و ئەندامیان لە ك ن ك ـه دا نی یە، دەتوانن وەك ئەندامی چاودێر رۆڵ ببین. ھەروەھا دەتوانن دید و بۆچوونی خۆیان لە كۆبوونەوەكاندا پێشكەش بكەن. بەڵام مافی دەنگدانیان نی یە.
- جڤاتی گشتیی دەتوانێ ئەندامانی نوێ، ئەوانەی لە لایەن کۆنسەی بەڕەوەبەرییەوە پێشنیار دەكرێن، پەسەند بكات.
- پارتی، رێكخستن، سەندیكا، كۆمەڵ و رێکخراوە مەدەنی و دیموكراتییەكان ئەوانەی كە ئەندامی ك ن ك ـه ن، خۆیان بڕیار لەسەر نوێنەرەکانی خۆیان لە ناو ک ن ک ـه دا دەدەن.
- کۆنسەی بەڕەوەبەر بڕیاری ئەوە دەدات، كە ھەر پارتێك، رێكخستنێك یان دەزگایەك، چەند نوێنەریان ھەبێت و بە چ شێوەیەك نوێنەراتیان بكات و ھەڵبژاردنی ئەندامە سەربەخۆكان چۆن بێت.
بەندی ٩. سوێند خواردن
ھەموو ئەندامانی جڤاتی گشتی سوێند دەخۆن. دیوانی كاتی جڤاتی گشتیی بڕیار لە سەر چۆنیەتی سوێندخواردن دەدات.
سوێندەكە بەم شێوەیەی خوارەوەیە:
لە ژێر ھەموو ھەلومەرجێكدا، ئیرادەی گەل بە بنەما دەگـرم و لە پێناو كوردستانێكی ئازاد و دیموكراتیكدا ھەمیشە خەبات بكەم و بەرژەوەندیە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكان لە سەرووی ھەر بەرژەوەندیەکەوە بزانم. ھەروەھا لەژێر رۆشنایی بنەماكانی دادپەروەریی، یەكسانی و بەرابەری، ئازادی، ماف و یەكێتی گەلانی كوردستان بپارێزم و بە پەیماننامەی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستانەوە پابەند بم. بەم بیر و باوەڕییەوە لە بەردەم کۆنگرە و مێژوو و مرۆڤایەتی دا، بە ھەموو پیرۆزییەكان سوێند دەخۆم.
بەشی چوارەم:
دەزگاكانی كۆنگرە
بەندی ١٠. دەزگاكانی كۆنگرە.
[ گۆرین، كۆبوونەوەی 6، 13-14/05-2006 ]
ا. جڤاتی گشتیی
ب. كۆنسەی بەڕێوەبەر:
- كۆمیسیۆنی كاری دەرەوە.
- كۆمسیۆنی زمان، كلتور و پەروەردە.
- كۆمسیۆنی ژنان.
- كۆمسیۆنی سروشت و ژینگە.
- كۆمیتەی راگەیاندن.
- كۆمیتەی دارایی.
- کۆمیتەی مافەکانیی مرۆڤ.
بەندی ١١. چڤاتی گشتیی
[ گۆرین، كۆبوونەوەی 6، 13-14/05-2006 ] کۆبوونەوەی ٢٢، ١٢، ٠٣- جڤاتی گشتیی باڵاترین ئۆرگانی كۆنگرەیە، لە ٣٥٠ + ٥٠ واتە ٤٠٠ ( سێسەد و پەنجا ) ئەندام پێكدێت. [ ئەو 50 ئەندامە تایبەتە رێژەبەشی كۆتای كۆنسەی بەڕێوەبەر و پێشنیاری كۆنسە لەلایەن جڤاتی گشتیی یەوە بە گوێرەی پێویستی دەستنیشان دەكرێن. ]. جڤاتی گشتیی هەر 2 ساڵ جارێک کۆدەبێتەوە و ساڵی جارێكیش بە ئاسایی كۆبوونەوەی گشتی دەبەستێت. لە سەر پێشنیاری كۆنسەی بەڕێوەبەر، جڤاتی گشتیی دەتوانێت ژمارەی ئەندامان بگۆڕێت.
- ژمارەی ئەندامان بە گوێرەی پڕەنسیبی یەكسانی رەگەزی، نیوەی ژن و نیوەی پیاو پێكدێت. لە حاڵەتێکدا ئەگەر ژمارەی رەگەزیی لایەنێک بەشی نەکرد ببێتە نیوە، ئەوا کۆمیتەی هەڵبژاردن بڕیاری کۆتایی دەدات.
- لەسەر داوای كۆنسەی بەڕێوەبەر، یان 1/5 ی ئەندامانی جڤاتی گشتیی، كۆبوونەوەی نائاسایی (ئاوارتە ) دەبەسترێت.
- جڤاتی گشتیی کە بە ئامادەبوونی زیاتر لە نیوەی ئەندامانی پێک دێت، پلاتفۆرمیی ھەرە بەرزی بڕیاردانە. جڤاتی گشتیی لە كۆبوونەوەی بە ھەڵبژاردنی خۆیدا، بە ئامانجی بەڕێوەبردنی كۆبوونەوە دیوانێک و ھەروەھا دوو كەس بۆ نووسینەوەی ئاخاوتنەكان ھەڵدەبژێردرێن:
- دیوانی كاتی: لە ناو ئەندامانی ئامادە دا، یەکێک لە بەتەمەنترین بۆ سەرۆك و دوو جێگر لە بچوکترین ئەندامان ئەركدار دەكرێن.
- دیوان : سەرۆكێك و دوو جێگر بە زۆرینەی دەنگدانی ئاشكرا بۆ دیوان ھەڵدەبژێردرێن.
- دوو ئەندام بە رەزامەندی خۆیان بۆ نووسینەوەی گفتوگۆكانی كۆبوونەوە و پێشنیار و بڕیارەكان ئەركدار دەكرێن.
- جڤاتی گشتیی، لە سەر راسپاردەی 1/5 ـی ئەندامان، یا کۆنسەی بەڕێوەبەر بە زۆرینەی دەنگی ئەندامانی، ئەتوانێت پێش كۆتایی ماوەکەی بڕیاری نوێكردنەوەی خۆی بدات.
- جڤاتی گشتیی، لە سەر پێشنیاری 1/5 ی ئەندامانی یان لە سەر داوای کۆنسەی بەڕێوەبەر تەنھا بۆ یەك جار، بە مەرجێك كە لە یەك ساڵ تێپەڕنەكات، دەتوانێ بڕیاری درێژكردنەوەی ماوەی خۆی بدات.
- ئەندامانی جڤاتی گشتیی بۆ خولی نوێ لە لایەن کۆمیتەی هەڵبژاردنەوە ھەڵدەبژێردرێن. بۆ ئەم مەبەستەش جڤاتی گشتیی كۆمیتەیەك هەڵدەبژێرێت. بە گوێرەی شەرت و مەرجیی جڤاتی گشتیی دەتوانێ ئەم ئەرکەی خۆی بداتە کۆنسەی بەڕێوەبەر.
بەندی ١٢. ئەرك و دەسەڵاتەكانی جڤاتی گشتیی
[ گۆرین، كۆبوونەوەی 6، 13-14/05-2006 ]- ھەڵبژاردنی كۆنسەی بەڕێوەبەری ك ن ك ـه.
- ھەڵبژاردنی ھاوسەرۆكانی ك ن ك ـه.
- پەسەندكردن یان رەدكردنی ئەو پڕۆژانەی كە لە لایەن كۆنسەی بەڕێوەبەر، یان ئەندامانی جڤاتی گشتی یەوە پێشكەشكراون.
- گۆڕین – دەستكاری لە پەیمان و پەیڕەوی كۆنگرە، بە دەنگی زیاتر لە نیوەی ئەندامانی ئامادە لە جڤاتی گشتی دا دەكرێت.
بەندی ١٣. ھاوسەرۆك [ یەك ژن و یەك پیاو ] [ گۆڕین : كۆبوونەوەی شەشەم 13-14/05 -2006 ] و [ جڤاتی گشتی 13 21/05 .2013 ] نوێکردنەوە: ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی ٢١
- ھاوسەرۆكانی كۆنگرە، نوێنەرایەتی كۆنگرە دەكەن و لە بەرامبەر كۆنسەی بەڕێوەبەر و جڤاتی گشتیی دا بەرپرسیارن.
- ھاوسەرۆكایەتی لە نێوان ھەردوو رەگەزدا، یەكسانی و بەرابەری ئەبێت. ژنێك و پیاوێك بۆ دوو خولی دوو ساڵی [ 2 + 2 = 4 سال ] لە جڤاتی گشتیی دا ھەڵدەبژێردرێن. ھەر ئەندامێك بۆی ھەیە تەنھا دوو خول واتە ( 2+2=4 ) ساڵ ببێتە پاڵێوراو بۆ ھاوسەرۆكایەتی كۆنگرە. بەگوێرەی بار و دۆخ و جڤاتی گشتیی بە پێویستیی بزانێ دەکرێ 1. یەک خول درێژ بکرێت.
بەندی ١٤. كۆنسەی بەڕێوەبەر، ئەرك و دەسەڵاتەكەی
[ گۆڕین: كۆبوونەوەی 4، 21/12 – 2002 و كۆبوونەوەی 6، 13-14/05-2006 ] و [ نوێكردنەوە: گوڵان 2014 ] نوێکردنەوە: ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی ٢١- كۆنسەی بەڕێوەبەر لە بەرامبەر جڤاتی گشتیی بەرپرسیارە.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر ئۆرگانی بەرێوەبەرایەتیە و بڕیارەكانی جڤاتی گشتیی و ھەمووكاروبار و ئەركەكانی كۆنگرە بە ھەماھەنگی و پیشەییانە بەڕێوەدەبات، بریار و راسپاردەكانی جڤاتی گشتیی جێبەجێ دەكات.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر لە ٢١ بیست و یەک كەس [ 2 دوو ھاوسەرۆك و ١٩ نۆزدە ئەندام ] پێكدێت.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر ھەتا لە توانادا بێت، لەسەر بنەمای یەكدەنگی بڕیاردەدات. ئەگەر لە حاڵەتێك یەكدەنگی پێكنەھات ئەوا بە زۆرینە بڕیار دەدرێت.
- ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر لەلایەن جڤاتی گشتی یەوە بۆ ماوەی دوو ساڵ ھەڵدەبژێردرێن.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر كار و خەباتی راگەیاندن و ئابووری رێكدەخات و بەكردەوە جێبەجێی دەكات.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر سێ مانگ جارێك بە شێوەی ئاسایی كۆدەبێتەوە.
- لە ھەلومەرجی ئاوارتە ( نائاسایی ) دا لەسەر داوای ھاوسەرۆكەكان یان 3/1 ی ئەندامان كۆدەبێتەوە.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر ئەگەر بە پێویست بزانی، دەتوانێ جڤاتی گشتیی بانگی كۆبوونەوەی ئاوارتە ( نائاسایی ) بكات.
- رێكخستنی چالاكی بۆ بەجێگەیاندنی ئامانجەكانی كۆنگرە.
- دامەزراندن، رێكخستن و ھەماھەنگیكردنی پەیوەندی نێوان ھێز و كەسانی نەتەوەیی و نیشتیمانیی كوردستانی. ھەروەھا چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكیەكانی نێوان كەسایەتی، گروپ و پارتە سیاسیەكانی كوردستان.
- ئامادەكردنی بودجەی كۆنگرە و پێشكەشكردنی جڤاتی گشتیی.
- ئامادەكردنی پرۆژە و پێشنیاركردنی بۆ جڤاتی گشتیی.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر، بە پێی پێویست دامەزراندنی كۆمیتە ونوێنەرایەتی هەمیشەیی كۆنگرە، ئەو ئەركە بە جڤاتی گشتیی ئەسپێرێ و بڕیارەكە لە جڤاتی گشتیی دەدرێت. کۆنسەی بەڕێوەبەر دەتوانێ کۆمیتە و نوێنەرایەتی کاتیی دابمەزرێنێ.
- كۆنسەی بەڕێوەبەر بە پێی پێویست بۆی ھەیە راوێژكار دابمەزرێنێ.
بەندی ١٥. كێشانەوەی دەنگی متمانە و ھەڵبژاردنی ھاوسەرۆكانی تازە
- جڤاتی گشتیی دەتوانێ بە زۆرینەی دەنگی ئەندامانی، متمانە لە کۆنسەی بەڕێوەبەر بسێنێتەوە.
- یەك لەسەر پێنج ( 1 /5 ) ـی ئەندامانی جڤاتی گشتی دەتوانن داوای متمانەسەندنەوە لە بكات.
- بە مردن یان دەست لەكاركێشانەوەی ھاوسەرۆكەكان یان ھاوسەرۆكێك، جڤاتی گشتیی بە شێوەیەکی نائاسایی کۆدەبێتەوە و هاوسەرۆکانی نوێ دادەمەزرێنێ. ئەگەر بە مردن یان دەست لەکارکێشانی یەکێک لە هاوسەرۆکان پۆستەکەی بە بەتاڵی مایەوە، لە کۆبوونەوەی داهاتوودا جێگای پڕ دەکرێتەوە.
بەندی ١٦. كۆمسیۆنەكانی كۆنگرە و ئەرك و دەسەڵاتی كۆمسیۆنەكان
[ گۆرین: كۆبوونەوەی 6، 13-14 / 05 – 2006 ] [ گۆرین، گوڵان 2014 ] گۆڕین: ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی٢١- ھەموو ئەو كۆمسیۆنانەی كە لە پارەگرافی دووەمی بەندی دەیەم دا ھاتوون ، بە لایەنی كەمەوە لە 5 ئەندام پێك دێن.
- سەرۆكی كۆمسیۆنەكان لە ناو ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر و ئەندامانی كۆمسیۆنەكانیش بە پێشنیاری كۆنسەی بەرێوەبەر، لە ناو ئەندامانی جڤاتی گشتیی بۆ ماوەی دوو ساڵ ھەڵدەبژێردرێن.
- ئەو كۆمسیۆنانە، بە شێوەی ئاسایی ھەر دوو مانگ جارێك كۆدەبنەوە. لە سەر داوای سەرۆك و 1/3 ـی ئەندامانی كۆمسیۆن دەتوانن كۆبوونەوەی نائاسایی ئەنجام بدەن.
- ئەندامانی ئەو كۆمسیۆنانە ناتوانن ببنە ئەندامی زیاتر لە دوو كۆمسییۆن.
- سەرۆكی ھەر یەك لە كۆمسیۆنەكان پلان و پرۆژەكانی خۆیان بۆ پەسندكردن، بۆ كۆنسەی بەڕێوەبەر دەنێرن.
ھەر كۆمسیۆنێك لەم كۆمسیۆنانەی خوارەوە لەژێر چاودێری كۆنسەی بەڕێوەبەر، لە پێناو پێكھێنانی ئامانجەكانی ئەم پەیمانە، لە بەرامبەر كۆنسەی بەڕێوەبەردا بەرپرسیارن.
- كۆمسیۆنی كاروباری دەرەوە؛ لە بواری پەیوەندیەكانی دەرەوەدا ئەركەكانیان بە ھاوكاری و راوێژكاری كۆنسەی بەڕێوەبەر ئەنجامدەدرێت. کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستان لە ئاستی دیپلۆماتیکدا بەرپرسیارە و دیپلۆماسی نەتەوەیی بەرەو پێش دەبات و هەوڵ دەدا لە ژێر چەتری کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستاندا، دیپلۆماسی کوردستانیی ککۆ بکاتەوە و ستراتێژییەکی هاوبەش بەرەو پێش ببرێت.
- كۆمسیۆنی زمان و كلتور و پەروەردە
- پشتگیری بەرنامە و پلان و پڕۆژەی پێویست، لە پێناو بەرەوپێشبردن و گەشەپێدان لە بوارەكانی زمان و کلتورو و رۆشنبیری گشتیی كوردستان دەكات.
- ھەوڵ دەدات كە ھونەر، زمان، پەروەردە، وێژە و فۆلكلۆر لە دەرەوە و ناوەوەی وڵات گەشەی پێبدات و پێشی بخات. ھەروەھا ھەوڵی ئەوەش دەدات كە زاراوە كانی كوردی وەك سەرمایەیەكی دەوڵەمەندی زمانی كوردی بپارێزێت، لە پێناو پێكھێنان و بەھێزكردنی زمانێكی یەكگرتووی نەتەوەیی و یەكیەتی ئەلفابێ ی كوردی تێدەكۆشێ و كار و خەبات بۆ گەیشتن بەو ئامانجە، بەھەماھەنگی و بەشداری ھەموولایەك دێتە دی.
- لە سەر پەروەردە بە گشتی و زمان و فەرھەنگی كوردی رادەوەستێ، بە ھەموو ئەو دەزگایانەی كە لەو بوارەدا كار و خەبات دەكەن ھاوكاری دەكات، پێشنیارو راسپاردە دەكات و ھەماھەنگی دەكات.
- كۆمسیۆنی ژنان؛ لە پێناو ئازادی ژن و پاراستنی مافەكانی ژنان خەبات دەكات و ئەو خەباتانەی دەرکرێن هاوئاهەنگییەکان دەکات. بە مەبەستی بڕەو پەیداکردنی یەکێتی نەتەوەیی، ژنان کۆ دەکاتەوە و ژنانی هەر چوارپارچەی کوردستان بە ڕێکخستن دەکات. لە ئاستی ناونەتەوەییدا، تێکۆشانی ئازادیی ژنانی کوردستان دەناسێنێت و لەم بارەوە، وەک نوێنەرایەتی کۆنگرەی نەتەوەیی کوردستانە.
- كۆمسییۆنی سروشت و ژینگە؛ لە سەر سروشت و ژینگەی وڵات پلان و پڕۆژەی زانستی ئامادە دەكات، بنەماكانی سیاسەتی نەتەوەیی و نیشتمانیی سروشت و ژینگە پیادە دەكات. بۆ بە ئەنجامگەیاندنیان، لەگەڵ ھەموو دام ودەزگا و رێكخراوە تایبەتمەندەکانی ئەم بوارە ھەماھەنگی دەكات.
بەندی ١٧. كۆمیتەكان ئەرك و دەسەڵاتی کۆمیتەکان
كۆنسەی بەرێوەبەر بەپێی پێویست بۆ دامەزراندنی كۆمیتە هەمیشەییەکان، جڤاتی گشتیی رادەسپێرێ و بە بڕیاری جڤات کۆمیتە دادەمەزرێن. کۆنسەی بەڕێوەبەر دەتوانێ کۆمیتە و نووسینگە – بیرۆی کاتیی دابمەزرێنێ. بەرپرسانی كۆمیتەكان لە نێو كۆنسەی بەرێوەبەردا بۆ ماوەی دوو ساڵ ھەڵدەبژێردرێن.
جگە لە كۆمسیۆنەكان ئەم كۆمیتانەیش لەژێر بەرپرسیارێتی كۆنسەی بەڕێوەبەر دادەمەزرێن:
- كۆمیتەی راگەیاندن: كار و خەباتی راگەیاندن و چاپەمەنی بەڕیوەدەبات، بەیاننامە و راگەیەنراوەكانی ك ن ك ـه ئامادە دەكات و بڵاویان دەكاتەوە.
- كۆمیتەی دارایی: سیاسەتی دارایی و بودجەی ك ن ك ـه ئامادە دەكات، ئابوونەی ساڵانەی ئەندامان كۆدەكاتەوە و خەرجیەكانی كۆنگرە دەكات.
- کۆمیتەی مافەکانی مرۆڤ: لە بوارەکانی مافەکانی مرۆڤیی هەر چوار پارچەی کوردستان دا، ئەو رووداوانەی کە بە پێشێلکرنی مافەکانی گەلی کوردستانەوە پەیوەست و ئامانج بێت، بەدواداچوونیان بۆ دەکات. چاودێریان دەکات و بە راپۆرت و بە دەکۆمێنت کردنیان دەکات و بۆ رای گشتیی ناوخۆ و جیهانی بڵاو دەکاتەوە.
بەشی پێنجەم:
چارەسەركردنی كێشە و ناكۆكیەكانی نێوان ھێزە كوردستانیەكان
بەندی ١٨ چۆنیەتی چارەسەری كێشە و ناكۆكییەكان
- كۆنگرە ھەوڵ دەدات ھەر جۆرە ئاڵۆزی و ناكۆكیەکی سیاسی لە نێوان ھێزە كوردستانیەكاندا دروست ببێ، لە رێگای گفتوگۆو دانوسانەوە چارەسەری بۆ بدۆزێتەوە و ئاشتەوایی نەتەوەیی و نیشتمانیی فەراھەم بكات.
- ئەگەر ناكۆكیەك ببێتە ھۆكاری هەڵگیرسانی شەڕی چەكداریی. كۆنگرە ھەوڵ دەدات بەم شێوەیەی خوارەوە ئەوناكۆكیانە نەھێڵێت:
- داوای دەسبەجێی راوەستاندنی شەڕ و بەكارنەھێنانی چەك لە دژی یەكتری.
- كۆنسەی بەرێوەبەر، ئەو لایەنەی كە بە داواكاری راگرتنی شەڕ رازی نابێت، ئاگادار دەكاتەوە كە ئەو ھەلوێستەی بە زیانی بەرژەوەندی نەتەوەیی دەشكێتەوە.
- ئەگەر ئەو لایەنە لەسەر ھەلوێستی خۆی مایەوە و گوێی بە داواكاری كۆنسەی بەڕێوەبەر نەدا، كۆنگرە ھەلوێستی پێویست لە بەرامبەر ئەو لایەنە دەگرێ و بۆ ئاشكرا و روونکردنەوەی راستیەکان دوای لێكۆڵینەوە، راپۆرتێك لە لایەن کۆمیتەیەکی بێلایەنەوە، کە کۆنسەی بەڕێوەبەر سەرۆک و ئەندامانی ئەو کۆمیتەیە دایمەزراندووە ، ئاشکرا دەکرێ.
بەشی شەشەم:
بنەما ئەخلاقیەکان لە ناو كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان دا و چەند بەندێكی گشتیی.
بەندی ١٩. بنەما ئەخلاقیەکان:
شیرازەی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ک ن ک ـه لە سەر بنەماكانی نۆرمی ئیتیکی (عرقی ) دامەزراوە. چ رێكخستن بن یان كەسایەتی. پێویستە ھەر ئەندامێكی ک ن ک ـه رەچاوی ئەو بنەمایانە بكات.
ئەو كەس و رێکخراوانەی كە دەبنە ئەندامی ك ن ك ـه، پێویستە لەو ئاستە هۆشیاری و بەرپرسیاریەتیەدا بن. ئەگەر ئەندامێكی كۆنگرە كەوتە نێو ناکۆکیەكی دژوارەوە، یان لە نێوان ئەندامانی ك ن ك ـه دا ناکۆکیەکی لەو شێوەیە روو بدات، پێویست دەكات كۆنسەی بەڕێوەبەر تا دەرەنجام ھەوڵ بدات كە رازییان بكەن. ئەگەر ئیمكانی ئەوە نەبوو! بێ ئەوەی كە كەسایەتیەکەی لەكەدار بكرێت، بە شێوازێکی مرۆڤی سەردەمیانە، پەیمانی ئەندامەتی ئەو كەسە یان ئەو رێكخراوەی كە رازی نابێت، لەلایەن کۆنسەی بەڕێوەبەریەوە بەتاڵ دەكرێت. ئەندام دەتوانێت ئەو بڕیارەی كۆنسەی بەڕێوەبەر بگەیەنێتە جڤاتی گشتیی. ئەو كات بڕیاری جڤاتی گشتیی یەكلاكەرەوە دەبێت.
بەندی ٢٠. جێگا و مێژووی دامەزراندن.
جڤاتی گشتیی لە 24-26 ـی گوڵانی ساڵی 1999 دا، لە وڵاتی ھۆڵەندا و لە شاری ئامستەردام، كۆبوونەوەی دامەزراندنی خۆی بەست. دوای گفتوگۆ و دانوستاندنێكی ھەمەلایەنە، ئەم پەیمانەی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان ک ن ک ـه پەسەند كرا.
بەندی ٢١. شوێنی كۆنگرە.
- كۆنگرە و دەزگاكانی كۆنگرە. تا گەڕانەوەیان بۆ ناو خاكی كوردستان، بۆ كاتێكی نادیار لە پایتەختی وڵاتی بەلجیكا ” برۆكسل ” جێ دەگرێ.
- ئەگەر پێویست بوو شوێن و جێگای دەزگاكانی ك ن ك ـه بگۆڕدرێت، ئەوا كۆنسەی بەڕێوەبەر پێشنیاری جڤاتی گشتیی دەكات. جڤاتی گشتیی بڕیاری لەسەر دەدات.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ئەنجوومەنی گشتی ( جڤاتی گشتی ) كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان
پەیماننامە لە كاتی دامەزراندن: 26 گوڵان 1999.
دوایین نوێكردنەوە و گۆڕین: 28-29 گوڵان 2011، كۆبوونەوەی 11. – برۆكسل.
بڕیاری كۆنسەی بەڕێوەبەر بۆ بڵاوكردنەوەی ( چاپكردنی ) 26 جۆزەردان 2011، برۆكسل.
دوایین گۆڕانكاری: ئەنجوومەنی گشتی ( جڤاتی 13. ) – 21 گوڵان 2013 – برۆكسل.
دوایین نوێكرنەوە: جڤاتی گشتی 14 – 31/05 – 01 / 06 – 2014. برۆكسل. ٢٢، ١٢، ٠٣، کۆبوونەوەی ٢١
پەیڕەوی ناوەخۆی
كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك
بەشی یەكەم:
ناساندن و پرەنسیبە گشتییەكان
خاڵی ١. كات: كردنەوە و كۆبوونەوە
جڤاتی گشتیی ھەر دوو ساڵ جارێك دەبەسترێ و ھەڵبژاردنی گشتیی تێیدا ئەنجام دەدرێت.
کۆبوونەوەی گشتی، بەو كۆبوونەوەیە دەگوترێت كە ساڵی جارێک پێکدێت و پێشتر رۆژ و كات و شوێنی بۆ دیاریدەكرێت كە ببەسترێت.
بە ھەر بەشێكی كۆبوونەوەی رۆژانە دەگوترێ، دانیشتن.
خاڵی ٢. سوێند خواردن
ھەموو ئەندامانی جڤاتی گشتیی كۆنگرە سوێند دەخۆن، دیوانی كاتی جڤاتی گشتیی، بڕیار لەسەر چۆنیەتی سوێند خواردن دەدات. ئەندامان بە پێی ڕێزبەندی ناویان سوێند دەخۆن. ئەو ئەندامانەی كە لە كۆبوونەوەی یەكەم دا ئامادە نەبوون، لە یەکەم کۆبوونەوەی جڤاتی گشتی، دانیشتنی کۆنسەی سەرۆکایەتی، دانیشتنەکانی کۆمیسیون و کۆمیتەکان و ئەو دانیشتنە فەرمییانەی ئەندامەکان لە وڵاتاندا بەشدار دەبن، سوێند دەخۆن.
سوێندەكە بەم شێوەیەی خوارەوەیە:
لە ژێر ھەموو ھەلومەرجێكدا، ئیرادەی گەل بە بنەما دەگـرم و لە پێناو كوردستانێكی ئازاد و دیموكراتیكدا ھەمیشە خەبات بكەم و بەرژەوەندیە نەتەوەیی و نیشتیمانییەكان لە سەرووی ھەر بەرژەوەندیەکەوە بزانم. ھەروەھا لەژێر رۆشنایی بنەماكانی دادپەروەریی، یەكسانی و بەرابەری، ئازادی، ماف و یەكێتی گەلانی كوردستان بپارێزم و بە پەیماننامەی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستانەوە پابەند بم. بەم بیر و باوەڕییەوە لە بەردەم کۆنگرە و مێژوو و مرۆڤایەتی دا، بە ھەموو پیرۆزییەكان سوێند دەخۆم.
خاڵی ٣. كۆبوونەوە ئائاساییەكان
كۆنگرە لە ماوەی دوو ساڵ دا، ساڵی جارێك، دوو كۆبوونەوەی گەورەی ئاسایی كە لە ناویدا ھەموو ئەندامانی بەشداری تێیدا بكەن دەبەستێت. بەو كۆبوونەوانە دەوترێت ئەنجوومەنی گشتی ( جڤاتی گشتیی ). كۆبوونەوەی ساڵی یەكەم بێ ھەڵبژاردنە، كۆبوونەوەی ساڵی دووەم ھەڵبژاردنی تێدا ئەنجام دەدات. ئەندامانی چاودێریش دەتوانن بەشداری لەم كۆبوونەوانە بکەن. كۆنسەی بەڕێوەبەر بە پێی پێویست دەتوانێ پسپۆڕانی سیاسی و كەسایەتی رۆناكبیریش وەك میوان بانگھێشتی كۆبوونەوەكان بكات.
میوان وچاودێرەكان مافی دەنگدانیان نیە.
خاڵی ٤. كۆبوونەوە نائاساییەكان ( ئاوارتە )
لە نێوان دوو كۆبوونەوەی ئاساییدا، لەسەر داوای كۆنسەی بەڕێوەبەر یان یەك لەسەر پێنجی 1/5 ـی ئەندامانی جڤاتی گشتیی، كۆبوونەوەی نائاسایی دەبەسترێت.
بەشی دووەم:
دیوان و كۆمسیۆن
خاڵی ٥. سەرۆكایەتی دیوانی كاتی
دیوانی كاتی لە سەرەتای دانیشتنی یەكەمی كارەكانی كۆنگرە تا ھەڵبژاردنی دیوانی هەمیشەیی، بەتەمەنترین ئەندام سەرۆكایەتی دیوانی كاتی دەكات.
دوو ئەندامی ھەرە تەمەن بچووكیش وەكو جێگر دەبنە ئەندامی دیوانی كاتی.
خاڵی ٦. دیوانی جڤاتی گشتیی
جڤاتی گشتیی ھەڵبژێردراو، لە كۆبوونەوەی خۆیدا سەرۆكێك و چوار جێگر بۆ دیوان ھەڵدەبژێرێت. چوار ئەندام بە رەزامەندی خۆیان بۆ نووسینەوەی رەشنووسی گوتراو، پڕیار و راسپاردەكانی كۆبوونەوە دەستنیشان دەكرێن.
خاڵی ٧. بەرپرسیاریەتی دیوان
دیوان لە بەڕێوەبردنی كۆبوونەوە برپرسیارە.
دیوان بە بانگكردنی سەرۆك، كارەكانی كۆبوونەوە دەستپێدەكات و بە زۆرینەی دەنگی بەشداربووان بڕیار دەدات.
خاڵی ٨. بەرپرسیاریەتی ئەندامانی دیوان
- تێبینیەكان یادداشت و كۆنترۆل دەكەن.
- بۆ كۆبوونەوەی گشتی بەڵگەنامەكان دەخوێننەوە.
- ناوی ئەندامان دەخوێننەوە.
- سەرژمێری دەنگەكان دەكەن. بۆ جیاكردنەوە و ژماردنی دەنگەكان دەتوانن كۆمیتەیەك لە 11 – 15 كەس لە ئەندامانی كۆبوونەوەی گشتی، بە رەزامەندی خۆیان پێكبێنن. كۆمیتەی جیاکردنەوەی دەنگەکان لە ناو خۆیاندا وتەبێژێك ھەڵدەبژێرن و لە ژێر بەرپرسیاریەتی دیوان دا كارەكانیان بە ئەنجام دەگەیێنن.
- ھەڵبژاردنەكان بەڕێوەدەبەن.
- ریزبەندی ئەو ناوانە دەكەن كە ئاخاوتن دەكەن.
- لە چۆنیەتی رەوتی کاری كۆبوونەوە، ئەندامان ئاگاداردەكەنەوە.
خاڵی ٩. راپۆرتی کۆمیتە و كۆمسیۆنەكان
كۆمسیۆن، سەبارەت بە رەشنووس و پێشنیارەكان، ئەو بڕیار و داواكاریانەی كە كراون، لە ناواخنی راپۆرتێكدا ئامادەی دەكەن. كۆمسیۆن لە راپۆرتەكانیاندا دید و بۆچوونی خۆیان بە ھۆ و ھۆكارەكانییەوە دەنووسنەوە.
خاڵی ١٠. نوێنەرایەتی كۆمسیۆن و کۆمیتەکان، لە جڤاتی گشتیی دا
كاتێك كە لە کۆمیتە یان كۆمسیۆنێكەوە بۆ گفتوگۆ، كارێك بێتە پێشی، جڤاتی گشتیی سەرۆكی كۆمسیۆن – کۆمیتە یان ھەر ئەندامێك كە ئەوان دیاری دەكەن، لە گەڵ چەند ئەندامێكی كۆمسیۆن – کۆمیتە، لە ریزی کۆمیتە – كۆمسیۆنەكان دا دادەنیشن و لە كاتی وتووێژدا نوێنەرایەتی کۆمیتە – كۆمسیۆنەكە دەكەن.
بەشی سێ یەم:
ئەركەكانی جڤاتی گشتیی
خاڵی ١١. رۆژەڤ ( كارنامەی كۆبوونەوە )
- ئەو بابەتانەی كە سەرۆكایەتی پێشكەشی كۆبوونەوەی گشتی دەكات.
- ئەو بابەتانەی كە بە شێوەیەیەكی تایبەتی لە رۆژەڤ ( كارنامە ) دا جێ دەگرن.
- ھەڵبژاردن.
- ئەو بابەت و خاڵانەی كە دەكەونە بواری دەنگدانەوە.
- گفتوگۆی گشتی و ئەو لێپرسینەوانەی كە جڤاتی گشتیی لە سەر ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەردەیكات.
- پرسە سەرزاریەكان ( شەفەھیەكان ).
- پێشنیار بۆ بڕیاردان لە سەرداخوازینامەكان و كارەكانی تر كە لە کۆمیتە و كۆمسیۆنەكانەوە داوا دەكرێن.
8. ئەو ئەرك و بابەتانەی كە لەسەر ئەو گوتوبێژ و دانوستاندنانە سەرھەڵدەدەن. لەو ماوەیەی كە ھاتوونەتە بەردەستی سەرۆكایەتی، ریزبەند دەكرێن. ئەگەر پێویست بوو لە سەر پێشنیاری كۆنسەی بەڕێوەبەر یان لەسەر داوایەكی نووسراوی دە (10) لە ئەندامان، كۆبوونەوەی گشتی دەتوانێ ریزبەندی رۆژەڤ (كارنامە) بگۆڕێت.
خاڵی ١٢. كردنەوە و داخستنی جڤاتی گشتی
سەرۆكی دیوان، دانییشتنەكان دەكاتەوە و دایدەخات. تا كۆتایی دانیشتنەكان، لانیکەم دوو لە ئەندامانی دیوان لەتەك سەرۆكی دیوان وەك جێگر جێ دەگرن. كاتێك كە سەرۆكی دیوان ئامادەنەبێت، یەك لە جێگرەكانی سەرۆكایەتی دیوان دەكات و دانیشتنەكان بەڕێوەدەبات.
خاڵی ١٣. گفتوگۆكانی دەرەوەی رۆژەڤ ( كارنامە)
لە دەسپێكی جڤاتی گشتیی دا، ئەگەر سەرۆك بە پێویستی بزانێ، لە دەرەوەی رۆژەڤ دا، دەتوانێ مافی ئاخاوتن تەنھا بدا بە سێ ( 3 ) كەس. ھەر كەسێك بۆی ھەیە تەنھا پێنج ( 5 ) خولەك بدوێ.
ئاخاوتن بە ریز – سەرەیە. ناوەكان لەلایەن سەرۆكی دیوانەوە دەنووسرێنەوە. سەبارەت بە ناوەڕۆك – مژارەكە، سەرۆكی دیوان ئاگاداری دەدات. ئاخاوتن لە كورسی مینبەرەوە ھەروەھا روو لە دیوان و جڤاتی گشتیی دەكرێت.
ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر، ھەركاتێ بیانەوەێ دەتوانن لە دەرەوەی ناوەڕۆك – مژار دا ئاخاوتن بكەن.
خاڵی ١٤. رێسا – سەلیقە و ریزبەندی ئاخاوتن
ئەو بابەتگەلەی رێسایی ” بناغەیی ” بن، دەكەونە پێش ریزبەندی ناوە یاداشتكراوەكانەوە. لە دانوستانە رێساییەکاندا وتە لەسەر ( لەدژ – لەگەڵ ) دەكرێت. مافی ئاخاوتن، بە پێی ریزبەندی ناونووسین دەبێت. بەڵام ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر و نوێنەرانی کۆمیتە و كۆمسیۆنەكان، دەتوانن مافی تایبەت بەكار بێنن.
خاڵی ١٥. بەشدارنەبوونی سەرۆك و ئەندامانی دیوان لە گفتوگۆكاندا
سەرۆك یان جێگرانی سەرۆكی دیوان و ئەو نووسەرانەی كە لە دیوان دا دانیشتوون، لە كاتی گفتوگۆ و دەنگدانەكاندا، ناتوانن دید و بۆچوونەكانیان دەرببڕن و بەشداری لە گڤتوگۆكاندا بكەن. ئەگەر پرسەكە گرێدراوی یەك یان بەپرسیاریەتی تەواوی دیوان بوو، ئەو كات مافی ئەوەیان ھەیە وەك ئەندامێكی ئاسایی بدوێن.
خاڵی ١٦. پرەنسیبە گشتیەكانی گفتوگۆ و دانوستاندنەكان
لە كۆبوونەوەی گشتی دا، ئاخاوتنبڕین، گاڵتەكردن بە كەسایەتی، بێڕیزیکردن و تێكدانی دۆخی كۆبوونەوە قەدەغەیە. تەنیا سەرۆکی دیوان دەتوانێ ئەو کەسەی لە مینبەرەوە ئەدوێت، ئاگار بکاتەوە و بیگەڕێنێتەوە سەر ڕێسا و پەیڕوەی گشتیی و مژاری کۆبوونەوە.
بەشی چوارەم:
دەرخستنی بڕیارەكان
خاڵی ١٧. رەشنووسی بڕیارەكان، پێشنیار و پێشكەشكردنیان بۆ کۆمیتە و كۆمسیۆنەکان
ئەو رەشنووس و بڕیارانەی كە لە كۆنسەی بەڕێوەبەرەوە دێن، لەلایەن زۆرینەی ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەرەوە بە دەستنیشانكردنی پێویستیی و ھۆكارەكانیەوە واژۆ دەكرێن و پێشكەش بە دیوان دەكرێن.
ئەو پێشنیارانەی كە لەلایەن ئەندامانەوە دەكرێن، بە یەك واژۆ یان زیاتر دەتوانرێ ئامادەبكرێ و بە ھۆكارەكانیەوە پێشكەش بە دیوان دەكرێت.
دیوان، ئەو پێشنیار و داواكاریانە تۆمار دەكات و دواتر پێشكەش بە کۆمیتە یان كۆمسیۆنی پەیوەندیداریان دەكات.
ئەگەر كۆمسیۆن كەموكوڕی تیایاندا ببینێ، بۆ سەروبەركردن و راستكردنەوەیان، بۆ خاوەنەكانی دەگەڕێنێتەوە.
خاوەن پێشنیارەكان، دەتوانن لە پێشنیاركردن و داواكانیان پاشگەز ببنەوە.
خاڵی ١٨. گفتوگۆ و دانوستانە گشتییەکان
بەر لە گفتوگۆكردن لەمەڕ( بڕیار و داواكاری) یە پێشنیاركراوەكان، بە تێروتەسەلی وتووێژیان لەسەر دەكرێت. كاتی ئاخاوتن بۆ كۆنسەی بەڕوەبەر و کۆمیتە و كۆمسیۆنەكان بیست 20 خولەك دەبێت. لە حاڵەتی پێویست دا، دەكرێ كاتەكە لەلایەن جڤاتی گشتییەوە ماوەكەی بگۆڕدرێ. مافی ئاخاوتن لەسەر خاڵەكان، نیوەی ئەو كاتەی سەرەوە دەبێت. ئەندامان مافی ئەوەیان ھەیە كە بە ئەندازەی نیوەی ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر بدوێن.
خاڵی ١٩. گفتوگۆكردن و دەنگدان
كۆنسەی بەڕێوەبەر و نوێنەرانی کۆمیتە و كۆمسیۆنەكان و ئەندامانی جڤاتی گشتیی، بۆ گۆڕینی پێشنیار، بڕیار و داواكاریەكان دەتوانن داواكارینامە بنووسن و پێشکەشی دیوانی بکەن..
بۆ ھەر گۆڕانكاریەك، پرسیار بە کۆمیتە و كۆمسییۆنە پەیوەندیدارەكان دەكرێت.
ئەگەر خاوەنی داخوازینامەكە بیەوێ، دەتوانێ لەسەر بابەتی پێشنیاركراوی خۆی مافی ئاخاوتن وەربگرێت، ماوەی وتووێژەكەی لە پێنج (5) خولەك زیاتر نەبێت.
خاڵەكان یەك بە یەك گفتوگۆی لەسەر دەكرێت و بۆ پەسەند كردنیان دەنگدانی لەسەر دەكرێت.
كاتێك گفتوگۆ لەسەر خاڵەكان كۆتایی دێت، پڕۆژەبڕیار و داواكاریەكان بە گشتی دەچنە بواری دەنگدانەوە.
بەشی پێنجەم:
رێگاكانی چاودێریكردن
خاڵی ٢٠. پرسیار
پرسیار داوایەكی كورتە، لە ناویدا دیدێكی كەسی ( شەخسی ) نی یە. بۆ وەڵام وەرگرتن دەربارەی ھەر بابەتێك بە زارەكی یان بەنووسین پێشكەشی ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر دەكرێت.
پرسیارەكان، تەنھا یەك ئەندام ئامادە و ئاراستەی دەكات.
پرسیارەكان، پێشكەشی سەرۆكایەتی دەكرێن و سەرۆكایەتیش لەلای خۆیەوە ئەو پرسیار و داواكاریانە بۆ وەڵامدانەوەیان پێشكەش بە ئەندامانی كۆنسە و كۆمسیۆن و كۆمیتەكانی پەیوەندیدار دەكات.
ئەو ئەندام كۆنسەیەی كە پرسیاری ئاراستە كراوە، لە رێگای سەرۆكایەتییەوە وەڵام دەداتەوە. لە جڤاتی گشتیی دا وەڵامی پرسیارەكان بە زارەكی دەدرێنەوە.
خاڵی ٢١. وتووێژی گشتی
لە وتووێژی گشتیدا، بابەتی دیاریكراو و كار و خەباتی كۆمەڵایەتی بە گشتی گفتوگۆیان لەسەر دەكرێت. بۆ كردنەوەی دەرگای وتووێژە گشتیەكان، كۆنسەی بەڕێوەبەر یان بەلانیكەمەوە لەسەر داوای 20 بیست لە ئەندامان، بە رەزامەندی جڤاتی گشتیی، بابەتەكە دەخرێتە ناو كارنامەی رۆژەڤەوە.
خاڵی ٢٢. لێپرسینەوەی جڤاتی گشتیی
بۆ پێشكەشكردنی داواكاری لێپرسینەوەی جڤاتی گشتیی، دەربارەی ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر، یەك لەسەر پێنجی 1/5 ـی دەنگی ئەندامانی پێویستە. دەبێت لە ماوەیەكی كورتدا جڤاتی گشتیی، گفتوگۆی لەسەر بكات و لە چوارچێوەیەكی گشتی دا بڕیاری لەسەر بدات.
خاڵی ٢٣. داواكاریی لێسەندنەوەی دەنگی متمانە
داواكاری سەندنەوەی دەنگی متمانە لە ئەندامانی كۆنسەی بەڕێوەبەر، بەلانی كەمەوە دەبێت 1/5 ـى ئەندامان داخوازنامەكە واژۆ بكەن و پێشكەش بە دیوانی بكەن.
بۆ پەسەندكردنی داخوازینامەكە، پێویستی بە نیوەی زیاتری دەنگی ئەندامانی جڤاتی گشیی ھەیە.
بەشی شەشەم:
خاڵە جیاوازەكان
خاڵی ٢٤. ئەندامیەتی و دارایی.
بودجە و دارایی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك ـه، كۆمیتەی دارایی بەڕێوەی دەبات. كۆمیتەی دارایی لە بەرامبەر كۆنسەی بەرێوەبەر و جڤاتی گشتیی بەرپرسیارە.
- ئەندامانی ك ن ك ـه ساڵانە – ئابوونەی ئەندامیەتی خۆیان دەدەن. بڕیی دەستنیشانكراوی ساڵانە، كۆمیتەی دارایی ك ن ك ـه دوای راوێژ لەگەڵ كۆنسەی بەڕێوەبەر دا، بە پێی دەرفەت و تواناكانی ئەندامان، جێگیر دەكرێ و لە ھەموو ئەندامان وەردەگیرێ. ئەو ئەندامەی كە ئابوونەی ساڵانەی خۆی نەدات، ناتوانی بەشداری لە جڤاتی گشتیی ساڵانەدا بکات. هەرەوەها ئەو ئەندامەی كە دوو ( 2 ) ساڵ ئەندامیەتی خۆی نەدا، مافی سەرلەنوێ بۆ ئەندامەتی لە ك ن ك ـه لە دەستدەدات و ناتوانێ لە كۆبوونەوەی جڤاتی گشتیی دا بەشدار ببێت.
- ئەندامان بۆ كۆبوونەوەكان و جڤاتی گشتیی، خەرجی رێگا لەسەر خۆیان دەبێت. بەڵام خەرجی (تێچونی) ماوەی مانەوە و بژێوی ماوەی كۆبوونەوە، لەسەر بودجەی ك ن ك ـه دەبێت.
- ئەندامانی ك ن ك ـه لە كاتی وەرگرتنی نیشانە (رۆزەت) و كارتی ئەندامیەتی دا، بڕێک دراوی سیمبۆلی خۆبەخشانە دەدەن.
خاڵی ٢٥. دەنگدان
بۆ ئامادەكردنی پرۆسەی دەنگدان و دەنگ جیاكردندنەوە، كۆمیتەیەك لە دە 11 تا پانزدە 15 كەس پێكدەھێنرێت. كۆمیتەكە لە ناوخۆیدا كەسێك وەكو وتەبێژھەڵدەبژێرن و لەژێر چاودێری دیوانی كۆنگرە دا پرۆسەی دەنگدان بەڕێوەدەچێت.
شێوازەكانی دەنگدان
- دەنگدان، بە دەست ھەڵبڕین – ئاشكرا.
- دەنگدانی شاراوە ( نھێنیی ) – بە نووسین.
خاڵی ٢٦. گۆڕینی پەیڕەو
سەبارەت بەو پێشنیارانەی كە بۆ گۆڕین یان دەستكاری كردن لە پەیڕەودا دەكرێن. ئەم خاڵە دەربارەی بڕیارەكان كاری پێدەكرێ.
خاڵی ٢٧. بەكارھێنانی خاڵەكان
ا. ئەو بابەتانەی كە خاڵی تایبەتییان لەسەر نییە، ئەوا خاڵەكانی پەیماننامەی كۆنگرە، ئەوانەی كە دەربارەی ئەو بابەتانە دەگونجێن بەكاردەھێنرێن.
ب. ئەگەر لە نێوانی پەیڕەو و پەیمانی كۆنگرە دا ناكۆكی ھەبێت، ئەوا پەیمانی كۆنگرە بە بنەما دەگیرێت.
خاڵی ٢٨. بەڕێوەبەری
ئەم رێباز – پەیڕەوە، لەلایەن كۆنسەی بەڕێوەبەرەوە بەڕێوەدەبردرێت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پەیڕەو لە كاتی دامەزراندندا: 26 گوڵان 1999.
دوایین گۆڕین و نوێكردنەوە: 28 – 29 ی گوڵان 2011، كۆبوونەوەی 11 – برۆكسل.
بڕیاری كۆنسەی بەڕێوەبەر بۆ بڵاوكردنەوە: 26 ی جۆزەردان 2011 – برۆكسل.
دوایین گۆڕانكاری: ئەنجوومەنی گشتی ( جڤاتی گشتی ) [ كۆبوونوەی .13 ] – 21 ی گوڵِن 2013 برۆكسل.
پەیڕەوی نوێ: گوڵان 2014 – برۆكسل. گۆڕین ٢٢، ١٢، ٠٣ کۆبوونەوەی گشتی ٢١
بەڵگەی ستراتیژی یەكێتی نەتەوەیی
بۆچی ئەم بەڵگەیە؟
ململانێی نێوان ھێزە كوردستانیەكان و دەوڵەتانی كۆلۆنیالست بە قۆناغێكی نوێدا تێدەپەڕێت. لە سەروبەندی پێشھاتێكی لەو جۆرەدا، لە ھەر كاتێك زیاتر پێویستی بە یەكڕیزی و رێكەوتنی ناوخۆیی ھەیە. وێڕای ئەوە كە چەندین ھەوڵ و تەقەللا بۆ سازكردنی یەكیەتی نەتەوەیی دراون، ھەنگاوەكانیشی بەردەوامن. بەڵام مخابن كە تاوەكو ئێستایش پلاتفۆرمێك كە ھەموو ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان لە یەكتر كۆبكاتەوە پێكنەھاتووە. دوا بە دوای ئەزموونە تاڵەكانی رابردوو، ئەمڕۆ ھەستی نەتەوەیی لە ھزر و بیری گەلی كورد دا لە بەرزبوونەوەدایە و گەلەكەمان ئەمە وەكو ئەركێكی سەر شانی ھێزە سیاسیەكان دەسەپێنێت. لە رۆژگاری ئەمڕۆ دا، پرسی كورد و كوردستان وەك پێویستیەكی ژیانی بە یەكیەتی نەتەوەیی ھەیە. ئیدی لە نێوان ھێزە نەتەوەییەكان دا رەخساندنی زەمینەو كەناڵەكانی گفتوگۆ پێویستیێكە. زەمینەیەك كە گشت ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان بەیەكەوە ببەستێتەوە، پێویستە بە پەلە و چەندی زووترە فەراھەم بكرێ و بێتە كایەوە. لەگەڵ ئەمەش ئەو نۆرم و فۆرمانەی كە بەیەكەوە ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان لەسەر بەرژەوەندیە نەتەوەییەكان ئەبەستێتەوە پێویستە دابمەزرێ و لە ژیانی كردەیی سیاسەتی نەتەوەیی دا بەدەستبێ و پابەندیان بن. لە پێناو ئەم ئامانجە، ئێمە لە كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – كنك ئەم “بەڵگە ستراتیژیەی یەكیەتی نەتەوەیی” پێشنیار دەكەین كە لە بیروڕای گشتی ی نەتەوەیی دا بە بەرفراوانی تاوتوێ و گفتوگۆی لەسەر بكرێ و بە ئەنجامێك كە لە بەرژەوەندی گەلی كورد و كوردستان بێت و ئاكامێكی باشی لێبكەوێتەوە.
دەوڵەتانی داگیركەر و كۆلۆنیالەكانی كوردستان:
كوردستان كۆلۆنیایەكی نێونەتەوەییە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا. لەتەك زوڵم و زۆری كۆلۆنیالیزمی دەوڵەتانی توركیا، ئێران و سوریا لەسەر كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان، چوارپارچەیی خاكی كوردستانیش بەردەوامە. نەتەوەی كورد لەژێر دەستی ئەم دەوڵەتە داگیركەر و كۆلۆنیستانەدایە و لە ھەموو مافە نەتەوەیی و دیموكراسیەكانی بێبەش كراوە. ھەروەھا ئەگەر لەسەر ئاستی جودایش دا بێت، لە سەرانسەی كوردستان، سیاسەتی شەڕ، نكۆڵیكردن، پاكتاوكردن، تواندنەوە و ئینكاركردنی میللەتی كورد بەردەوامی ھەیە.
پارچەكەی كە لەژێژ سنوری فەرمی عێراق دایە، فۆرمێكی نوێی وەرگرتووە:
لە نێو عێراقی فیدڕال دا، سەرەڕای واقیعی ئێستای ھەرێمی كوردستان ( باشوری كوردستان ). رەفتار و ھەلوێستی حكومەتی عێراقی فیدڕاڵی مەركەزی “ئانتی كوردستان” بە گشتی كێشەی كوردستان و مافە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكانی كورد، لەناوخۆ دا چاوەڕوانی مەترسیەكی خەتەرناكی لێ دەكرێ. بۆیە لەم بارەوە پێویستە ئاگایی و وشیاری نەتەوەیی بەرز رابگیرێ.
لە ” ستراتیژی نەتەوەیی ” دا دینامیكەكانی ناوەخۆ و دەرەوە:
ھەرەوەزی و ھەماھەنگی بەیەكەوەی ھێزە نەتەوەیی و نیشتیمانیەكان بە تێكۆشانێك بە رێ و مێتودگەلی رەوای سیاسی، رزگاری كوردستان و ئازادی نەتەوەیی كورد و گەلانی كوردستان لە ژێر دەستی دوژمنانی داگیركەر و كۆلۆنیالیست مانای ” ستراتیژی نەتەوەیی ” دەگەیێنێ.
لە دانان و جاڕدانی “ستراتیژی نەتەوەیی” دا خاڵی بنەڕەتی و بڕیاردەر ” بەرژەوەندیەكانی دیموكراتی ی نەتەوەیی و نیشتیمانین “.
بە ناوی گەلی كورد و گەلانی تری كوردستان، گشت ئۆرگانە سیاسی- كۆمەڵایەتی، كولتوری – كۆمەڵایەتی و ئابوری – كۆمەڵایەتیەكانی نەتەوەیی و كەسایەتیە سیاسی روناكبیرەكان، وەكو ھێزی گەورەی نەتەوەیی پێكھاتەی كۆمەڵایەتی ستراتیژی نەتەوەیی پێكدێنن. ھێزە نەتەوەییەكانیش، سیاسەتەكانی خۆیان لەسەر كوردستان راستەوخۆ یان ناراستەوخۆ بە گوێرەی بەرژەوەندیە جیۆستراتیژیكیەكانیان بەڕێوەدەبەن. ھەر لەبەر ئەم راستیەش، ئەبێ بەڵانس-ھاوسەنگی رێیالپۆلێتیكا – سیاسەتی راستەقینەی جیھانی لەبەر چاو بگیرێ و لەپێناو خزمەتكردنی بەرژەوەندیەكانی نەتەوەیی و نیشتیمانی ئاشتیی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، رێككەوتنی ھەمەلایەنە حیسابی بۆ بكرێ.
ھەلوێستی دەوڵەتە داگیركەرەكان:
دەوڵەتە داگیركەرەكان لە پێناو بەرژەوەندیەكانیاندا لە دژی یەكتر لە چاودێری و ڕكابەری دان. تەنھا لە یەك خاڵدا ھاوڕاو ھاوبەرژەوەندن و بە یەك ئاراستە كاری بۆ دەكەن. ئەویش كوردستان و بزووتنەوەی نەتەوەیی كۆمەڵانی خەڵكی كوردستانە. دەوڵەتانی داگیركەر یەك بە یەك سیاسەتی دژە نەتەوەی كورد پیادەدەكەن و بە یەكیشەوە بە ھەماھەنگی، سیاسەتی دژە كورد و كوردستان لە كردەوە ( پراكتیك) دا جێبەجێ دەكەن.
ھەلوێستی نەتەوەی كورد و گەلانی كوردستان:
لە دژی ئەم كۆنسەپت – تێگەیشتنە نوێیە دا ئاسایی و رەوایە كە دینامیكەكانی نەتەوەییش پێویستە لە چوارچێوەی بەرژەوەندیە نەتەوەییەكاندا بە یەكەوە و بە كۆردینە – ھەماھەنگی حەرەكەت بكرێ. ھەرچەندە كارێكتەرەكانی ” پارچەیی ” ھێشتا بە تەواوەتی ھەڵنەگیراون، بەڵام خۆشبەختانە لاواز بووین. لەگەڵ ئەوەدا دەوڵەتە داگیركەرەكان ئەم سنوورە دەستكردانە لەناوخۆیاندا لە دژی بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی كورد دەبەزێنن. دەبێ ھێزە نەتەوەییەكانی كوردیش لە بەرامبەر ئەم سیاسەتە نوێیەی دەوڵەتانی داگیركەر، ئەو سنوورە دەستكردانە بە رێگر نەبینن و بیبەزێنن و پشتیوانی وھاوكاری یەكتر بكەن و بە شێوەی بەرەیی نەتەوەیی تێبكۆشن بۆ ئەوەی ھەرەس بەو سیاسەتەی داگیركەران نھێنن. كارێكتەری نوێی شۆڕشی كوردستان ئەمەیە و پێویستە بە گوێرەی ئەم كۆنسەبت – تێگەیشتنە نوێیە خەبات بكرێ. نەتەوەی كورد لەناو پرۆسەی شۆڕشدایە. كاراكتەری شۆڕشی كوردستان نەتەوەیی و دیموكراسیە. نەتەوەی كورد لە دژی دەوڵەتانی داگیركەر، لەلایەك شەڕ و تێكۆشانێكی نەتەوەیی دەكات و لەلایەكی تریشەوە لەناو كۆمەڵگای خۆیدا بۆ چەسپاندنی سیستەمی دیموكراسی لە خەباتدایە. لە نێو ئەم كۆنسەپتە نەتەوەییەدا، باڵگەل و سەنگەرگەلی ھێزەكانی شۆرشی نەتەوەیی و دیموكراتیكی كوردستان بەرفرەوانن. ھەموو چین و توێژ، گروپ و كاتەگۆریەكانی كۆمەڵایەتی ئەوانەی لە دژی داگیركەر و كۆلۆنیالیست، لە پێناو ئامانجی شۆڕشی نەتەوەیی دا ھاوڕاو كۆكن. ئەو ئامانجەی كە ھەموویان بەیەكدەگەیەنێ؛ رزگاركردنی كوردستان وئازادی نەتەوەی كوردە. لەو ئامانجە ھاوبەشەدا جێگای گەلانی تری كوردستانی [ ئاشوری، سوریانی – كلدانی، ئەرمەنی، جولەكە، عەرەب، توركمان، ئازەری، تورك و چەركەز ] یش ھەیە. ئەوان ھاوپەیمانی نەتەوەی كوردن و ئازادی و رزگاری ئەوانیش بە ئازادی و رزگاری نەتەوەی كوردەوە گرێدراوە. بۆیە لە دژی ئەم سیستەمە دڕندانەیەی كۆلۆنیالیزم پێویستە بەیەكەوە گەلانی كوردستان ھەماھەنگ و رێكبخرێن. ھەروەھا بەرژەوەندیەكانیان لە ھەڵوەشاندنەوەی سیستەمی كۆلۆنیالیستدا یەكە و ئەبێ لەناو سەنگەرێكی بەرەیی نەتەوەییدا خووبگرن و یەكگرتووبن و ھێزەكانیان یەكخەن.
بڕیاری مافی چارەنووسی نەتەوەیی:
لە كات و ساتەكانی شۆڕشدا، بە گوێرەی بارودۆخی ناوخۆیی و دەرەوە، بەپێی ھێز و توانستە نەتەوەییەكان، ئەتوانرێ گریمانەی كەم یان زۆر و لەیەك جیا ئەكرێ بێنە پێشی بزووتنەوەی نەتەوەیی گەلی كورد و كوردستان. مافە نەتەوەییەكانی كوردە كە بڕیاری “دەستنیشانكردنی چارەنووسی ” خۆی بۆ خۆی بدات. ئەمە دەتوانێ ئۆتۆنۆمی، فیدڕاڵی، كۆنفیدڕالی و سەربەخۆیی بێت. لە تێكۆشانی بەدەستخستنی ئەم ئامانجانە دا، نەتەوەی كورد مافی ئەوەی ھەیە ھەر رەنگێكی پاراستنی رەوا بەكاربێنێت. گەلی كورد ھەروەھا لە تێكۆشانی ئازادی، یەكسانی، داد و دادوەری دا تیرۆر رەتدەكاتەوە و بە ھەموو پەیمانە نێونەتەوەییەكانی مافی مرۆڤەوە گرێدراوە.
بنەماكانی ستراتیژی تێكۆشانی نەتەوەیی:
ئه‌م بنه‌مایانه که له خواره‌وه ھاتوون ، پێویسته هه‌موو هێزه کوردستانیه‌کان وابه‌سته‌یان بن:
- به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاکانی نه‌ته‌وه‌یی له سه‌رووی هه‌موو شتێکه‌وه بێت.
- به‌ها نه‌ته‌وه‌ییه‌کان ببارێزرێن و خاوه‌ندارێتی له سیمبۆڵه نه‌ته‌وه‌ییه‌کان بکرێت.
- له قۆناغی رزگاری نه‌ته‌وه‌ییدا، نابێ هیچ لایه‌نێکی کوردستانی، رێکخراوه‌کانی دیکه‌ی کوردستان بکاته قوچیقوربانی به‌رژه‌وه‌ندیه ته‌سکه‌کانی خۆی.
- که‌ناڵی په‌یوه‌ندیکردن و دانوسانی نێوان رێكخراوه کوردستانیه‌کان ده‌بێ هه‌میشه کراوه بێ.
- هێزه کوردستانیه‌کان له ئاستێکی هه‌ره به‌رزدا پاڵپشتی یه‌کتر بکه‌ن.
- داکۆکیکردن له پرسی که‌رکوک و پاراستنی هه‌موو سنووره‌کانی کوردستان ئه‌رکی هه‌موو هێزه کوردستانیه‌کانه.
- شه‌ڕی ناوخۆیی، وه‌کو تاوانێکی نه‌ته‌وه‌یی له قه‌ڵه‌م بدرێت.
- ئه‌گه‌ر هه‌ر هێزێکی کوردستانی به‌کرده‌وه هه‌وڵی له ناوبردنی هێزێکی دیکه‌ی کوردستانی بدات. پێویسته وه‌کو مه‌ترسیه‌ک له سه‌ر تێکچوونی شیرازه و به‌رژه‌وه‌ندیه باڵاکانی نه‌ته‌وه‌یی ببینرێت و هه‌موو تواناو وزه‌یه‌ک بخرێته گەڕ بۆ به‌رگرتن له‌و مه‌ترسیه.
- بۆ پته‌وکردنی گیانی یه‌کێتی نه‌ته‌وه‌یی دیمۆکراتی، پێویسته په‌ره به دامه‌زراندنی دامه‌زراوه‌کانی وه‌کو ئه‌نجومه‌ن، سه‌کۆ و پلاتفۆرم ، کۆنگره و رێکخراوه هاوشێوه‌کان بدرێت.
دووەمین كۆبوونەوەی بەرفراوانی كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – كنك ( ھەشتەمین جڤاتی گشتی ) 24 ی جۆزەردان ساڵی 2008 برۆكسل – بەلجیكا.
پەیمان و پەیڕەوی
كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك
Kurdistan National Congress
Congrès National du Kurdistan
كۆنگرەی نەتەوەیی كوردستان – ك ن ك
Rue Jean Stas 41 / 1060 Bruxelles, Belgique
Tlf.: 0032 2 647 30 84 /
www.kongrakurdistan.net
e.mail: kongrakurdistan@gmail.com
